Pittura Metafisica - Μια αινιγματική ζωγραφική - PDF Flipbook

Εργασία Εξαμήνου: "Pittura Metafisica- Μια αινιγματική ζωγραφική", Δημητριάδου Αλεξάνδρα, Πανεπιστήμιο Δυτικής

106 Views
68 Downloads
PDF 19,891,189 Bytes

Pittura
Metafisica

Μια αινιγματική ζωγραφική

Δημητριάδου Ελευθερία Αλεξάνδρα
Α.Μ. : 21674018
Εκ. Ίδρυμα : Πανεπιστήμιο Δυτικής Ατικής
Επιβλέπων Καθηγητής: Δερμάντης Χαράλαμπος
ΕΙΚΟΝΑ ΕΞΩΦΥΛΛΟΥ:
Τζόρτζιο ντε Κίρικο, “Ρωμαϊκή έπαυλη”, 1922,
Τέμπερα σε μουσαμά, 76 x 51,5 εκ. Ιδιωτική
συλλόγη

Εργασία Εξαμήνου:

Pittura
Metafisica

Μια αινιγματική ζωγραφική

Περιεχόμενα

Οι αρχές ενός μυστήριου κινήματος 6
Τζόρτζιο ντε Κίρικο, Το μυστήριο και η μελαγχολία ενός δρόμου, 1914,
Λάδι σε μουσαμά, 87 x 71,5 εκ. , Ιδιωτική συλλογή �� 7
Τζόρτζιο ντε Κίρικο, Το αίνιγμα ενός φθινοπορινού απογεύματος,
1910, Λάδι σε μουσαμά, 45 x 60εκ. , Ιδιωτική συλλογή �� 8
Τζόρτζιο ντε Κίρικο, Το αίνιγμα της άφιξης και το δειλινό, 1911-1912,
Λάδι σε μουσαμά, 70 x 86,5 εκ. , Ιδιωτική συλλογή ��11
Τζόρτζιο ντε Κίρικο, Η ανταμοιβή του μάντη, 1913, Λάδι σε μουσα-
μά, 135,5 x 180,5 εκ. , Φιλαδέλφεια, Μουσείο Καλών Τεχνών, Συλλογή
Louise και Walter Arensberg............................. ��12

Ανάλυση έργου 13

Η ωρίμανση του μεταφυσικού 14
Τζόρτζιο ντε Κίρικο, Η κατάκτηση του φιλοσόφου, 1914, Λάδι σε μου-
σαμά, 125,1 x 99,1 εκ. , Σικάγο, Ινστιτούτο Τέχνης, Συλλογή Joseph
Winterbotham.................................................... ��14
Τζόρτζιο ντε Κίρικο, Άνοιξη του Τορίνο, 1914, Λάδι σε μουσαμά, 124 x
99,5 εκ., Ιδιωτική συλλογή................................. ��15
Μαν Ρέυ, Πορτρέτο του Αντρέ Μπρετόν μπροστά από τον πίακα του
Ντε Κίρικο “Το αίνυγμα της ημέρας”................ �� 17
Τζόρτζιο ντε Κίρικο, Το ένιγμα μιάς ημέρας, 1914, Λάδι σε μουσαμά,
185,5 x 139,7 εκ. , Νέα Υόρκη , ΜοΜa........... �� 17
Τζόρτζιο ντε Κίρικο, Προσωπογραφία του Γκυγιώμ Απολιναίρ, 1914,
Λάδι σε μουσαμά, 81,5 x 65 εκ., Παρίσι, Εθνικό Μουσείο Μοντέρνας
Τέχνης................................................................. �� 17
Τζόρτζιο ντε Κίρικο, Έκτορας και Ανδρομάχη, 1917, Λάδι σε μουσαμά,
90 x 60 εκ. , Ιδιωτική συλλογή........................... ��19
Κάρλο Καρά, Η μεταφυσική μούσα, 1917, Λάδι σε μουσαμά, 90 x 66
εκ. , Μιλάνο, Πινακοθήκη Μπρέρα.................... ��20
Κάρλο Καρά, Ο μεθυσμένος τζέντλμαν, 1916, Λάδι σε μουσαμά, 90 x
60 εκ. , Ιδιωτική συλλογή................................... ��20

Τζόρτζιο Μοράντι, Νεκρή φύση, 1918, Λάδι σε μουσαμά, ��23
Τζόρτζιο Μοράντι, Μεταφυσική νεκρή φύση, 1918, Λάδι σε μουσαμά
��23

Ανάλυση έργου 24
Τζιόρτζιο ντε Κίρικο, Οι ανησυχαστικές μούσες, 1918, Λάδι σε μουσα-
μά, 97 x 66 εκ., Ιδιωτική συλλογή...................... ��24

Το τέλος και η εππηρόη στην τέχνη 26
Τζόρτζιο ντε Κίρικο, Ο άσωτος υιός, 1922, Λάδι σε μουσαμά, 87 x 59
εκ. , Μιλάνο, Δημοτικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης ��26
Κάρλο Καρά, Η ερωμένη του μηχανικού, 1921, Λάδι σε μουσαμά, 90
x 66 εκ. , Μιλάνο, Συλλογή Ματιόλι................... ��27
Τζόρτζιο ντε Κίρικο, Το τραγούδι της αγάπης, 1914, Λάδι σε μουσαμά,
73 x 59 εκ. , Νέα Υόρκη, ΜοMa........................ ��28
Νίκος Εγγονόπουλος, Ο ποιητής και η μούσα, 1938, Λάδι σε μουσαμά,
Αθήνα, Εθνική Πινακοθήκη................................ ��30
Ζωγραφικός πίνακς του Φουμίτο Ουέντα για το παιχνίδι “ICO” (2001)
�� 31

Βιβλιογραφία 34

1910-1914

Οι αρχές ενός
μυστήριου κινήματος

Η μεταφυσική ζωγραφική είναι ένα στυλ ζω-
γραφικής που άκμασε κυρίως μεταξύ 1910
και 1920. Χρησιμοποιώντας ένα ρεαλιστικό
στυλ, οι Μεταφυσικοί καλλιτέχνες δημιούρ-
γησαν έναν οραματικό κόσμο του νου, πέρα
από τη φυσική πραγματικότητα – εξ ου και
το όνομα “μεταφυσική”. Σε αυτούς συγκατα-
λέγονται ο Κάρλο Καρά, ο Τζόρτζιο Μοράντι,
ο Αλμπέρτο Σαβίνιο και φυσικά ο δημιουργός
και κύριος εκφραστής του κινήματος, Τζιόρ-
τζιο ντε Κίρικο.
Ο Τζόρτζιο ντε Κίρικο γεννήθηκε το καλο-
καίρι του 1888 στο Βόλο περιτριγυρισμένος
από τους αρχαίους μύθους και το τοπίο της
θάλασσας. Αμέσως μετά τη γέννησή του η
οικογένεια του μετακόμισε στην Αθήνα όπου
μετέπειτα στα 12 του χρόνια ο Τζόρτζιο σπού-
δασε στην Καλών Τεχνών του Πολυτεχνείου.
Εκεί περιβάλλεται από τον κλασικισμό της ελ-
ληνικής αρχαιότητας η οποία διαμόρφωσε και κατεύθυνε τις καλλιτε-
χνικές του ευαισθησίες.
Αφού πέθανε ο πατέρας του το 1905, ο ντε Κίρικο μετακόμισε στο
Μόναχο για να συνεχίσει τις σπουδές του στη ζωγραφική, εκεί ανακά-
λυψε τα γραπτά του Φρίντριχ Νίτσε ο οποίος έγινε η πιο σημαντική
προσωπικότητα για τη δημιουργική παραγωγή του Τζόρτζιο. Ουσιαστι-
κά, η ενασχόλησή του ντε Κίρικο με τα έργα του φιλόσοφου Φρίντριχ
Νίτσε καθώς και του Άρθουρ Σοπενχάουερ και του Ότο Βάινιγκερ, έναν
αυστριακό φιλόσοφο ο οποίος είχε μελετήσει την συγκινησιακή δύναμη

6 1910-1914

τον στερεομετρικών και γεωμετρικών σχημά-
των, πυροδότησε την δημιουργία του μετα-
φυσικού κινήματος. Η εξέλιξη της Μεταφυ-
σικής ζωγραφικής επηρεάστηκε επίσης από
τους πίνακες του Άρνολντ Μπαίκλιν και του
Μαξ Κλίνγκερ, οι οποίοι αντιπαραθέτουν το
φανταστικό με το κοινότοπο. Ειδικότερα, τα
έργα του Κλίνγκερ συνέρπαζαν τον ντε Κίρικο
με με τους αινιγματικούς συνδυασμούς αυτο-
βιογραφικών και φανταστικών, καθημερινών
και μυθολογικών, πραγματικών και εξωπραγ-
ματικών στοιχείων.
Τζόρτζιο ντε Κίρικο,

Το μυστήριο και η
μελαγχολία ενός

δρόμου, 1914, Λάδι
σε μουσαμά, 87 x
71,5 εκ. , Ιδιωτική
συλλογή

1910-1914 7

Γυρνώντας πίσω, στο πρώτο έργο Μεταφυσι- Τζόρτζιο ντε Κίρικο,
κής ζωγραφικής, το “Αίνιγμα ενός Φθινοπω- Το αίνιγμα ενός
ρινού Απογεύματος” (1910), παρατηρείται η φθινοπορινού
αντίληψη εκείνη που μετατοπίζει τα αντικείμε- απογεύματος,
να της πραγματικότητας στη σφαίρα του ανε- 1910, Λάδι σε
ξήγητου. Για πρώτη φορά εδώ, εκφράζεται μουσαμά, 45 x
ένα μυστηριακό συναίσθημα αποποιώντας 60εκ. , Ιδιωτική
κάθε στοιχείο αφηγηματικής λογικής. Στον πί- συλλογή
νακα αυτό, η αρχιτεκτονική της Piazza Santa
Croce, μεταμορφώνεται με μία σύνθεση μορ-
φών και συμβόλων. Το αέτωμα της εκκλησίας,
Αναγεννησιακού ρυθμού έχει αλλάξει σε αρ-
χαίο ελληνικό ναό. Το μνημείο του Δάντη είναι
πλέον ένα αρχαίο άγαλμα με γυρισμένη την
πλάτη στον θεατή. Ένα πανί ενός πλοίου που
περνάει εμφανίζεται πίσω από μία σειρά σπι-
τιών τα οποία ξεχωρίζουν το “εδώ και τώρα”
με τον υπόλοιπο κόσμο.
Στα έργα που ακολουθούν, ο ντε Κίρικο συ-
νέχισε να αναπτύσει τα εικαστικά γνωρίσματα
που έχει πρόσφατα ανακαλύψει. Το τείχος που
χωρίζει τον πίνακα σε δύο οριζόντια τμήματα,
και συνεπώς χωρίζει το ορατό και γνώριμο με
το αόρατο και ανεξήγητο, χρησιμοποιείται σε
πολλούς πίνακες του με χαρακτηριστική πα-
ρουσία του στο έργο “Το αίνιγμα της άφιξης
και το δειλινό” 1911-1912. Δύο ακόμα μοτίβα
της Μεταφυσικής ζωγραφικής του ντε Κίρικο
κάνουν την εμφάνισή τους σε αυτό το έργο:
η πολλαπλή προοπτική και το κτίριο-πύργος
που υψώνεται πίσω από το τείχος. Με την
πρώτη ανάγνωση του πίνακα θα μπορούσε
κανείς να πει ότι μιμείται την αναγεννησιακή
προοπτική. Ωστόσο όταν μελετηθεί βαθύτερα
γίνεται αντιληπτό πως είναι μια ψευδαισθητι-

8 1910-1914

κή εντύπωση. Οι ευθείες οι οποίες κατευθύ-
νονται προς ένα σημείο φυγής στην Αναγέν-
νηση, στον Τζόρτζιο ντε Κίρικο φαίνεται ότι
κατευθύνονται προς πολλαπλά σημεία φυγής
με αποτέλεσμα η ενοποιητική διαδικασία του
χώρου που συμβαίνει στα έργα της Αναγεννη-
σιακής περιόδου να ανατρέπεται πλήρως.

1910-1914 9

10 1910-1914

Τζόρτζιο ντε
Κίρικο, Το αίνιγμα
της άφιξης και
το δειλινό, 1911-
1912, Λάδι σε
μουσαμά, 70 x
86,5 εκ. , Ιδιωτική
συλλογή

1910-1914 11

Τζόρτζιο ντε Κίρικο, Η ανταμοιβή
του μάντη, 1913, Λάδι σε μουσαμά,
135,5 x 180,5 εκ. , Φιλαδέλφεια,
Μουσείο Καλών Τεχνών, Συλλογή Lou-
ise και Walter Arensberg

12 1910-1914

Ανάλυση έργου

Ο πίνακας του Τζόρτζιο ντε Κίρικο “Η Ανταμοιβή
του μάντη” (1913) παρουσιάζει μια έρημη πλα-
τεία που καταλαμβάνεται μόνο από ένα άγαλμα.
Η πλατεία είναι γεμάτη από έντονες φόρμες που
θυμίζουν ταυτόχρονα την απλότητα του μοντερνι-
στικού σχεδιασμού με καθαρές γραμμές και χωρίς
διακοσμητικά και τα μοτίβα της κλασικής αρχιτε-
κτονικής, όπως η ρωμαϊκή αψίδα. Η αψίδα πλαι-
σιώνει δύο φοίνικες που υψώνονται πίσω από έναν
τοίχο από τούβλα. Στο βάθος ένα τρένο, που φαί-
νεται μετά βίας πίσω από τον τοίχο, φτάνει σε έναν
σταθμό. Ο ουρανός είναι βραδινός και αποδίδει τη
σκηνή με μακριές σκιές, έντονες αντιθέσεις μεταξύ
ανοιχτού και σκοτεινού και μουντά γκριζαρισμένα
χρώματα.
Μόνο εκ πρώτης όψεως η σύνθεση δείχνει να
υπακούει στις παραδοσιακούς κανόνες της γραμ-
μικής προοπτικής αφού αν μελετηθεί θα διαπιστω-
θεί πως έχει πολλά σημεία φυγής. Ο χώρος είναι
παράδοξος και προκαλεί πολλά ερωτήματα στον
θεατή. Η αψίδα στα δεξιά της πλατείας μοιάζει να
μην έχει υπόσταση, σαν να είναι τμήμα χάρτινου
σκηνικού. Τόσο το άγαλμα όσο και ο σιδηροδρομι-
κός σταθμός στο βάθος απεικονίζεται από διαφο-
ρετικές γωνίες, το άγαλμα από πάνω δεξιά ενώ το
τρένο μετωπικά. Οι πολύχρωμες λεπτές σημαιού-
λες κυματίζουν στον άνεμο με κατεύθυνση προς
τα αριστερά ενώ ο καπνός από την ατμομηχανή
κινείται προς τα δεξιά. Οι δείκτες του ρολογιού δεί-
χνουν λίγο πριν τις 02:00 το απόγευμα ενώ οι μα-
κριές σκιές θα μπορούσε να οφείλονται μόνο στο
απογευματινό ήλιο βρίσκεται ήδη χαμηλά.

1910-1914 13

1914-1918

Η ωρίμανση του
μεταφυσικού

Στο τέλος του 1913, όταν βρίσκεται στο Πα-
ρίσι, σημειώθηκε άλλη μία στροφή στη ζω-
γραφική του ντε Κίρικο. Ένα περίεργο όνειρο
έκανε τόση εντύπωση στον ζωγράφο που τον
προκάλεσε να συνδυάζει στα έργα του αντι-
κείμενα που φαινομενικά είναι άσχετα με-
ταξύ τους. Μέσα από την γειτνίαση των πιο
ανόμοιων πραγμάτων άρχισε να χρησιμοποι-

εί ένα είδος μοντάζ
πριν τον κινηματο-
γράφο. Καρθωσε
να δώσει εικαστική
μορφή στο ά-λογο
στοιχείο του κόσμου
με σκοπό να φτάσει
την απεικόνιση της
αινιγματικής φύσης
των πραγμάτων.

Τζόρτζιο ντε Κίρικο,
Η κατάκτηση του
φιλοσόφου, 1914,
Λάδι σε μουσαμά,
125,1 x 99,1 εκ. ,
Σικάγο, Ινστιτούτο
Τέχνης, Συλλογή Jo-
seph Winterbotham

14 1914-1918

Τζόρτζιο ντε Κίρικο, Άνοιξη του Τορίνο, 1914, Λάδι σε
μουσαμά, 124 x 99,5 εκ., Ιδιωτική συλλογή

1914-1918 15

16 1914-1918

Εκείνη την χρονιά επίσης διοργάνωσε μια έκθεση με δικά του έργα
στο στούντιό του στο Παρίσι. Μεταξύ των ανθρώπων που ήρθαν να
δουν αυτήν την έκθεση ήταν ο μεγάλος ποιητής και κριτικός τέχνης,
Γκυγκιώμ Απολινέρ. Ακολουθώντας το παράδειγμα του Απολλιναίρ, αρ-
κετοί σουρεαλιστές ζωγράφοι και ποιητές, όπως ο Αντρέ Μπρετόν και ο
Ρενέ Μαγκρίτ, θαύμασαν την δουλειά του. Η ομάδα των σουρεαλιστών
αγκάλιασε πολλές πτυχές της μεταφυσικής ζωγραφικής, μάλιστα θεώ-
ρησαν το έργο του ντε Κίρικο ως βασικό προάγγελο του σουρεαλισμού.
Παρατηρόντας τα γνωρίσματα των δύο κινημάτων, υπάρχουν αρκετές
αναγνωρίσιμες ομοιότητες μεταξύ των σουρεαλιστικών έργων του Ντα-

λί και του Μαγκρίτ με τα μεταφυσικά του ντε
Κίρικο. Θα μπορούσε κανείς να πει πως κατά
κάποιο τρόπο, η Pittura Metafisica επεκτάθη-
κε μέσα από τα έργα των σουρεαλιστών.

Τζόρτζιο ντε Κίρικο,
Προσωπογραφία του Γκυγιώμ

Απολιναίρ, 1914, Λάδι σε
μουσαμά, 81,5 x 65 εκ., Παρίσι,
Εθνικό Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης

Μαν Ρέυ, Πορτρέτο
του Αντρέ Μπρετόν

μπροστά από τον
πίακα του Ντε

Κίρικο “Το αίνυγμα
της ημέρας”

Τζόρτζιο ντε Κίρικο,
Το ένιγμα μιάς

ημέρας, 1914, Λάδι
σε μουσαμά, 185,5

x 139,7 εκ. , Νέα
Υόρκη , ΜοΜa

1914-1918 17

Το 1914, ο Απολιναίρ, ο ντε Κίρικο και ο Σα-
βίνιο (ο αδελφός του Τζόρτζιο) ανέπτυξαν το
μοτίβο του ανδρείκελου, που δε βλέπει, δεν
μιλάει. Αποτελεί το σύμβολο του απομονωμέ-
νου και μοναχικού σύγχρονου ανθρώπου κα-
ταγγέλλοντας την απώλεια των βασικών αξιών
της ανθρώπινης ύπαρξης. Τα ανδρείκελα στο
έργο του ντε Κίρικο αποτελούν ακινητοποιη-
μένες μορφές, άφθαρτες στο χώρο και στον
χρόνο που άλλοτε ταυτίζονται με ηθοποιούς
αρχαίας τραγωδίας, ελληνορωμαϊκά αγάλ-
ματα, αρχαίους θεούς και άλλοτε εκφράζουν
κατά μία ερμηνεία τη σύγχρονη μορφή του
τυφλού μάντη της αρχαιότητας. Σε κάθε περί-
πτωση τα μανεκέν, προσπαθούν να αποκρύ-
ψουν οποιαδήποτε συναισθηματική φόρτιση,
μιας και είναι φανερή η έλλειψη ιδιαίτερων
χαρακτηριστικών στην περιοχή του προσώ-
που.
Οι δραστηριότητες του παρισιάνου καλλιτε-
χνικού κύκλου διακόπηκαν απότομα με το ξέ-
σπασμα του πολέμου. Τον Μάρτιο του 1915
ο ντε Κίρικο και ο αδελφός του αποφασίζουν
να παρουσιαστούν υπερασπίζοντας την Ιτα-
λία. Προς μεγάλη τους ανακούφιση δεν τους
έστειλαν στο μέτωπο αλλά στη Φερέρα. Εκεί
ανακάλυψαν μία πηγή έμπνευσης για νέα θέ-
ματα και μοτίβα και σύντομα ξανά ρίχτηκαν
στη δουλειά. Το 1916 ο Σαβίνιο ανέλαβε τον
ρόλο του θεωρητικού του κινήματος δημοσι-
εύοντας σε διάφορα έντυπα της πρωτοπορί-
ας με σκοπό να διαδοθεί η μεταφυσική ζω-
γραφική στον ιταλικό χώρο.

18 1914-1918

Τζόρτζιο ντε Κίρικο,
Έκτορας και

Ανδρομάχη, 1917,
Λάδι σε μουσαμά,

90 x 60 εκ. ,
Ιδιωτική συλλογή

1914-1918 19

Κάρλο Καρά, Η Κάρλο Καρά,
μεταφυσική μούσα, Ο μεθυσμένος
1917, Λάδι σε τζέντλμαν, 1916,
μουσαμά, 90 x Λάδι σε μουσαμά,
66 εκ. , Μιλάνο,
Πινακοθήκη 90 x 60 εκ. ,
Μπρέρα Ιδιωτική συλλογή
Την άνοιξη του
20 1914-1918 1917 μετατέθηκε
κοντά στη Φερέ-
ρα και ο ζωγράφος
Κάρλο Καρά. Ο
Καρά είχε ήδη καθι-
ερωθεί ως φουτου-
ριστης τα προηγού-
μενα χρόνια όμως
αναζητούσε νέες
μορφές καλλιτεχνι-
κής έκφρασης. Ο Καρά πέρασε από την έξαρ-
ση της κίνησης του φουτουρισμού στην τέλεια
ποιητική ακινησία. Επηρεασμένος από τον
Τζόρτζιο, ο Καρά άρχισε να περιλαμβάνει ει-
κόνες μανεκέν και αγαλμάτων στους πίνακές
του. Σε αντίθεση όμως με τον ντε Κίρικο, του
οποίου οι μεταφυσικοί πίνακες αποπνέουν
συχνά απαισιοδοξία, το έργο του Καρά είναι
πιο ήρεμο. Στο έργο “Η Μεταφυσική Μούσα”
(1917), η μούσα με τα αλλόκοτα και αταί-
ριαστα αντικείμενα γύρω της κρατόντας την
ρακέτα δημιουργούν μία ατμόσφαιρα αναμο-
νής, ο χώρος γίνεται ασφυκτικός ενισχύοντας
το αίσθημα της αμφιβολίας.

1914-1918 21

22 1914-1918

Τζόρτζιο Μοράντι,
Νεκρή φύση, 1918,
Λάδι σε μουσαμά,

Τζόρτζιο Μοράντι,
Μεταφυσική νεκρή

φύση, 1918, Λάδι
σε μουσαμά

Ο Τζόρτζιο Μοράντι μπορεί να συγκαταλεγεί ανάμεσα στους μεταφυσι-
κούς ζωγράφους. Η φάση της Pittura Metafisica στο έργο του Μοράντι
διήρκεσε από το 1918 έως το 1922. Ζωγραφίζει καθημερινά αντικεί-
μενα, μπουκάλια, χωνιά, κανάτες τα οποία όμως αποκτούν μοναδική
ποιότητα. Το χρώμα προσδίδει μία υλικότητα στο έργο του σε σημείο
που υπερβαίνει την απλότητα του. Εστίασε όλο και περισσότερο σε λε-
πτές διαβαθμίσεις των αποχρώσεων και του τόνουνι των αντικειμένων
που ήταν διατεταγμένα σε μια ενοποιητική ατμοσφαιρική ομίχλη. Ο ντε
Κίρικο έλεγε για τα έργα του Μοράντι “Τα αντικείμενα του Μοράντι
αποτελούν μία μεταφυσική το των ταπεινών αντικειμένων. Αντικείμε-
να που ο άνθρωπος βλέπει αλλά δεν αναγνωρίζει. Κάθε πράγμα έχει
δύο όψεις: μία είναι η συνηθισμένη όψη, αυτή που βλέπουμε σχεδόν
πάντοτε και την αντιλαμβάνονται όλοι οι άνθρωποι, η άλλη όψη είναι η
φασματική και μεταφυσική και την συλλαμβάνουν μόνο μερικά σπάνια
άτομα σε στιγμές έξαρσης και μεταφυσικής αφύπνισης”.

1914-1918 23

Ανάλυση έργου

Στο έργο “Οι Ανησυχαστικές μούσες” (1918) απεικονίζεται μια πραγ-
ματικότητα παράδοξη και φανταστική. Αναπαριστώνται δύο μούσες
μισές αγάλματα, μισές ανδρείκελα, μοιάζουν παγωμένες και άψυχες
και προκαλούν κυριολεκτικά ανησυχία στον θεατή. Συμβολίζουν τον
άνθρωπο-μηχανή που έχει χάσει την προσωπικότητά του και λειτουργεί
άβουλα και μηχανικά. Τις μούσες πλαισιώνουν πολύχρωμα και παράξε-
να αντικείμενα ενώ πίσω από αυτές αναπαριστάται ο Θεός Απόλλωνας,
προστάτης των μουσών, τον οποίο σκεπάζει μία βαριά σκιά. Όλες οι
μορφές είναι πάνω σε μια ξύλινη εξέδρα που έχει στηθεί στην έρημη
πλατεία, σαν σκηνικό μιας παράστασης.
Στο τρίτο πλάνο απεικονίζεται το πιο χαρακτηριστικό κτίριο της Φερά-
ρας ένα μνημειώδες κάστρο η αυλή του οποίου αποτελούσε επίκεντρο
των τεχνών στην Αναγέννηση. Δίπλα του ένα σύγχρονο εργοστάσιο
αντιπαραθέτει τις αξίες της περιόδου της Αναγέννησης με αυτές του
ανθρώπου που συμβαδίζει με το πνεύμα της εποχής του ντε Κίρικο. Το
χάσμα παρελθόντος και παρόντος διογκώνεται
και ένα αίσθημα νοσταλγίας κατακλύζει τον πί- Τζιόρτζιο ντε Κίρικο,
νακα. Οι ανησυχαστικές
Η χρωματική παλέτα του πίνακα είναι τυπική
για τον καλλιτέχνη. Πορτοκαλί, μπεζ και μπλε μούσες, 1918, Λάδι
αποχρώσεις γεμίζουν την ζωγραφική επιφά- σε μουσαμά, 97
νεια με εξαίρεση το κουτί στο πρώτο επίπεδο x 66 εκ., Ιδιωτική
συλλογή

που είναι πολύχρωμο. Το κουτί αυτό δεν
ακολουθεί τους κανόνες της γραμμικής
προοπτικής. Γενικότερα, ο χώρος ανοί-
γει με αντίστροφη προοπτική το οποίο
δημιουργεί μια υπαινικτική ατμόσφαιρα.
Ο ντε Κίρικο δημιουργεί για μία ακόμη
φορά ένα χώρο αντιθέσεων αλλά και
λεπτών ισορροπιών, όπου η συμπλοκή
όλων αυτών των αντιφατικών στοιχείων
προκαλεί μία παράδοξη ζωγραφική.

24 1914-1918

1914-1918 25

1918-Σήμερα Τζόρτζιο ντε Κίρικο,
Ο άσωτος υιός,
Το τέλος και η 1922, Λάδι σε
εππηρόη στην τέχνη μουσαμά, 87 x
59 εκ. , Μιλάνο,
Το 1918 ο Καρά και ντε Κίρικο έχουν μία Δημοτικό Μουσείο
αντιπαράθεση όσον αφορά ποιός είναι ο Σύγχρονης Τέχνης
πραγματικός δημιουργός του κινήματος το
οποίο κατέληξε στον χωρισμό των δύο καλλι-
τεχνών και τελικά το 1919 στην διάλυση της
μεταφυσικής ζωγραφικής. Μετά την διακοπή
της συνεργασίας τους, στράφηκαν προς άλ-
λες κατευθύνσεις, με τον Καρά να δημιουργεί
μελαγχολικά έργα και τον ντε Κίρικο να στρέ-
φεται προς τον ακαδημαϊσμό.
Στο μεσοπόλεμο έχουμε πράγματι μία γενι-
κή αναδίπλωση, προς ένα είδους κοινωνικού
και πολιτικού συντηρισμού ευρύτερα. Οι πε-
ρισσότερες χώρες της Ευρώπης ίσως επειδή
επικρατεί ένα αίσθημα μεγάλης κοινωνικής,
πολιτικής και πολιτισμικής ανασφάλειας,
στρέφονται στην παράδοση · η καθεμία ανα-
ζητά επαφή με τις προγονικές ρίζες της. Την
ίδια λογική θα ακολουθήσει και ο ντε Κίρικο ο
οποίος ξεκινά να εμπνέεται από τα έργα των
Δασκάλων της Ιταλικής Αναγέννησης.

26 1918-Σήμερα

Κάρλο Καρά,
Η ερωμένη του
μηχανικού, 1921,
Λάδι σε μουσαμά,

90 x 66 εκ. ,
Μιλάνο, Συλλογή

Ματιόλι

1918-Σήμερα 27

Ενώ ο ντε Κίρικο επιδίωκε να αναγνωριστεί Τζόρτζιο ντε Κίρικο,
το νέο του στιλ, οι πίνακες απο την μεταφυσι- Το τραγούδι της
κή του περίοδο ανακαλύφθηκαν από την ομά-
δα των σουρεαλιστών και έγιναν αντικείμενο αγάπης, 1914, Λάδι
μεγάλου θαυμασμού. Ο θεωρητικός του κινή- σε μουσαμά, 73 x
ματος Αντρέ Μπρετόν, ενθουσιάστηκε τόσο
από τους πίνακες του που τον αποκάλεσε θε- 59 εκ. , Νέα Υόρκη,
μελιωτή της σύγχρονης μυθολογίας. Ο βέλγος ΜοMa
ζωγράφος Ρενέ Μαγκρίτ και εκφραστής του
κινήματος, συγκινήθηκε από το έργο “Το τρα-
γούδι της αγάπης” (1914) και έγραψε: “Αυτή
η θριαμβευτική ποίηση έχει αντικαταστήσει
τη στερεότυπη εντύπωση που δίνει η παρα-
δοσιακή ζωγραφική…Πρόκειται για μία νέα
οπτική, σύμφωνα με την οποία ο θεατής ανα-
καλύπτει ξανά την απομόνωσή του και συνει-
δητοποιεί τη σιωπή του κόσμου”. όμως οι σου-
ρεαλιστές δεν δέχονται την μεταστροφή του
Τζόρτζιο από την μεταφυσική του περίοδο και
δημιουργείται μία ρήξη μεταξύ σουρεαλιστών
και ντε Κίρικο. Οι σουρεαλιστές κατά κάποιον
τρόπο σταμάτησαν να θεωρούν αυτή τη φυ-
σιογνωμία ως πατρική φιγούρα όπως έκαναν
πριν.

28 1918-Σήμερα

1918-Σήμερα 29

Τεράστια ήταν επίσης η επιρροή της μεταφυ- Νίκος
σικής ζωγραφικής στον έλληνα ζωγράφο και Εγγονόπουλος,
ποιητή Νίκο Εγγονόπουλο. Παρατηρούνται Ο ποιητής και η
στοιχεία δανεισμένα από το έργο του Τζόρτζιο μούσα, 1938,
ντε Κίρικο σε πολλά έργα του και ειδικότερα Λάδι σε μουσαμά,
στον ζωγραφικό πίνακα «Ο ποιητής και η μού- Αθήνα, Εθνική
σα».
Πινακοθήκη
30 1918-Σήμερα

Όμως και καλλιτέχνες από άλλους χώρος Ζωγραφικός πίνακς
εμπνεύστηκαν από τους μεταφυσικούς πίνα- του Φουμίτο
κες του ντε Κίρικο, όπως οι σκηνοθέτες Μικε-
λάντζελο Αντονιόνι και Λούκα Γκουαντανίνο Ουέντα για το
και ο δημιουργός video game Φουμίτο Ουέ- παιχνίδι “ICO”
ντα. Ένας κριτικός κινηματογράφου περιέ-
γραψε τα οπτικά χαρακτηριστικά των ταινιών (2001)
του Αντονιόνι ως «εξαιρετικά μακροχρόνιες
λήψεις, εντυπωσιακή μοντέρνα αρχιτεκτονι-
κή, ζωγραφική χρήση των χρωμάτων και μι-
κροσκοπικές ανθρώπινες φιγούρες που πα-
ρασύρονται σε άδεια τοπία», σημειώνοντας
ομοιότητες με τα «κενά αστικά ονειρικά το-
πία» του μεταφυσικού ζωγράφου. Όσον αφο-
ρά τον Φουμίτο, φιλοτέχνησε πίνακες όταν
σχεδίαζε το “ICO” (2001) και το “Shadow of
the Colossus” (2005) στους οποίους φαίνο-
νται ξεκάθαρα τα στοιχεία της ζωγραφικής
του ντε Κίρικο. Μάλιστα, ο πίνακας για το
παιχνίδι “ICO” χρησιμοποιήθηκε ως εξώφυλλο
του παιχνιδιού.

1918-Σήμερα 31

Ποίημα του Γάλλου Πωλ Ελυάρ προς τιμήν
των μεταφυσικών έργων του ντε Κίρικο.

32 1918-Σήμερα

GIORGIO DE CHIRICO

«Ο τοίχος καταγγέλλει τον άλλο τοίχο
Και η σκιά με προστατεύει από τον περίτρομο ίσκιο μου.
Πύργε της αγάπης μου γύρω από την αγάπη μου , οι τοίχοι

πρόβαλαν λευκοί γύρω από την σιωπή μου .
Τί υπερασπίζεις εσύ , καθαρέ και αδιάφορε ουρανέ ;

Πρόσφερες καταφύγιο στον τρόμο μου.
Ανάγλυφο το φως.

Στον ουρανό που δεν καθρεπτίζει πια τον ήλιο ,
τα άστρα της μέρας ανάμεσα στα πράσινα φύλλα .

Η ανάμνηση όσων μιλούσαν χωρίς να γνωρίζουν ,
κυρίαρχοι της αδυναμίας μου − τώρα παίρνω την θέση

τους .
Με τα μάτια ερωτικά , χέρια γεμάτα πιστή
να ερημώσω έναν κόσμο απ όπου απουσιάζω.»

1918-Σήμερα 33

Βιβλιογραφία

Βιβλία

- Gombrich, H. R. (2011). Το Χρονικό της Τέχνης (16th ed.). ΜΟΡΦΩΤΙ-
ΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΕΘΝΙΚΗΣ ΤΡΑΠΕΖΗΣ.
- Holzhey, M. (2006). Τζόρτζιο Ντε Κίρικο (Χ. Μαλτέζου, Μτφρ.; Ελληνι-
κή έκδοση). TASHEN/ΓΝΩΣΗ.
- Janson, H. W., & Janson, A. F. (2011). Ιστορία της Τέχνης- Η δυτική
παράδοση (Μ. ΑΝΤΩΝΟΠΟΥΛΟΥ & Ν. ΚΟΥΒΑΡΑΚΟΥ, Μτφρ.). ΙΩΝ.

Ιστοσελίδες

- Amentes, A. (2019, April 12). ΑΝΗΣΥΧΗΤΙΚΕΣ ΜΟΥΣΕΣ (LE MUSE
INQUIETANTI), Τζόρτζιο ντε Κίρικο. Στο δρόμο της Ποίησης. http://
dromospoihshs.gr/2019/04/12/le-muse-inquietanti/
- Britannica T. Editors of Encyclopaedia. (2021, Νοε.). Giorgio de
Chirico | Italian painter. Encyclopedia Britannica. https://www.
britannica.com/biography/Giorgio-de-Chirico
- Dr. Farmer, S. M. (n.d.). Giorgio de Chirico, The Soothsayer’s
Recompense (article). Khan Academy. https://www.khanacademy.
org/humanities/art-1010/xdc974a79:italian-art-before-world-war-i/
xdc974a79:metaphysical-art/a/giorgio-de-chirico-the-soothsayers-
recompense
- Dr. Cramer, C., & Dr. Grant, K. (n.d.). Surrealism: Origins and Precursors
(article). Khan Academy. https://www.khanacademy.org/humanities/
art-1010/dada-and-surrealism/xdc974a79:surrealism/a/surrealism-
origins-and-precursors
- Dupêcher, N. & MoMa. (2017). Giorgio de Chirico | MoMA. The
Museum of Modern Art. https://www.moma.org/artists/1106#fn:5
- Σαν Σήμερα. Τζόρτζιο Ντε Κίρικο. Σαν Σήμερα .gr. https://www.
sansimera.gr/biographies/309

34 1918-Σήμερα

Η Μεταφυσική ζωγραφική αναζητούσε την
αινιγματική πλευρά των επίγειων φαινομέ-
νων όχι σε κάποια άλλη διάσταση, αλλά στα
πράγματα αυτού του κόσμου. Το 1919 ο ντε
Κίρικο έγραφε : “Εμείς οι μεταφυσικοί έχου-
με αγιοποιήσει το πραγματικό.”. Με αυτήν
την φράση θέλει να επισημάνει ότι ο κόσμος
που επέκεινα, ο κόσμος των σκιών, είναι πιο
πραγματικός από τον κόσμο που βλέπουμε,
αγγίζουμε ή νομίζουμε ότι αντιλαμβανόμα-

στε με τις αισθήσεις μας.

Data Loading...