หนังสือนิพพานคืออะไร ? - PDF Flipbook

103 Views
60 Downloads
PDF 29,956,973 Bytes

Download as PDF

REPORT DMCA

---

86 บชู าธรรมบำ�รงุ ใจ : สนทนาธรรมตามกาล

นิพพานคืออะไร ทำ�อย่างไรจะไปถึงนพิ พาน 1

2 บูชาธรรมบำ�รุงใจ : สนทนาธรรมตามกาล

พระวชิรญาณโกศล

(พระอาจารยค์ ม อภวิ โร)

วััดป่่ าธรรมคีรี ี อำาำ เภอำป่ากช่่อำง จัังหวััดนคีรราช่สีมี า

นิพพานคืออะไร ท�ำ อย่างไรจะไปถึงนพิ พาน 3

4 บชู าธรรมบ�ำ รงุ ใจ : สนทนาธรรมตามกาล

อนโุ มทนากถา

นิพพานคืออะไร ท�ำ อย่างไรจะไปถึงนพิ พาน 5

6 บชู าธรรมบ�ำ รงุ ใจ : สนทนาธรรมตามกาล

ขอำกรณุ าทำาำ คีวัามเข้าใจัเสียี ก่อำนเบื้�อ้ ำงต้้นวั่า ...

ถ้้ านิพพานเป่็ นเร�้อำงเหน้อำวัิสียั
พระบื้รมศาสีดาต้้อำงบื้ญั ญัต้ิ เรื่่อ� งนิพิ พานิ

เป่็ นหน�่งในเร�้อำงอำจัินไต้ยแล้้ วั
แต้่น�ีพระพุทำธเจั้าไม่ได้บื้ญั ญัต้ิ
นิพพาน เป่็นหน�่งในเร�้อำงอำจัินไต้ยเล้ย
แป่ล้วั่า... “เราควรจะมาถกปริศนาธรรม
เร่อ� งนิพพาน และกระทำาำ พระนิพพานให้แ้ จง้ เถิด”

ขอำเจัริญพร

นิพพานคอื อะไร ท�ำ อยา่ งไรจะไปถึงนพิ พาน 7

ป่จุ ัฉา-วัิสีชั ่นาธรรม

นิพพาน

นิพพานคีอ้ ำอำะไร ?
นิพพานอำย่ทำ�ไี หน ?
เราจัะไป่นิพพานได้อำย่างไร ?

8 บชู าธรรมบ�ำ รงุ ใจ : สนทนาธรรมตามกาล

อารมั ภบท

(เค้ามลู และต้นเรอ่ื งเหตุแห่งปจุ ฉา-วิสัชนา)

กราบนมัสการพระเดชพระคุณ
ทา่ นเจา้ คุณพระวชิรญาณโกศล (พระอาจารย์คม อภิวโร)
ประธานสงฆ์วัดปา่ ธรรมครี ี จังหวดั นครราชสมี า ทเ่ี คารพอยา่ งสูง
เกล้ากระผม นายสทุ ธริ กั ษ์ สขุ ธรรม ประธานมูลนธิ ธิ รรมสภา บันลอื ธรรม
ผ้ดู ำ�เนนิ งานตามเจตนารมณข์ องทา่ นพุทธทาสภิกขุ ทา่ นปญั ญานนั ทภิกขุ และบิดา
ของขา้ พเจ้า คอื นายบนั ลือ สุขธรรม ทา่ นเป็นอดตี พระราชาคณะ ที่พระสุธรรมเมธี
(เปรยี ญธรรม ๘ ประโยค) อดตี เจา้ อาวาสวดั ธรรมาธปิ ไตย และอดตี เจา้ คณะจงั หวดั
อุตรดิตถ์ เพอื่ เผยแผธ่ รรมะใหแ้ พรห่ ลายแกพ่ ุทธศาสนกิ ชน
ด้วยมูลนิธิธรรมสภา บันลือธรรม ได้รับความเมตตาในพระเดชพระคุณ
ท่านเจ้าคุณพระวชิรญาณโกศล (พระอาจารย์คม อภิวโร) ท่านประธานสงฆ์วัด
ปา่ ธรรมครี ี จงั หวดั นครราชสมี า ใหโ้ อกาสเขา้ กราบนอ้ มสกั การะ และน�ำ ถวายตพู้ ระ
ธรรมทายาทของมูลนิธิธรรมสภา บันลือธรรม และหนังสือธรรมะของสำ�นักพิมพ์
ธรรมสภา พรอ้ มทง้ั ไดน้ �ำ ขา้ วสารหอมปทมุ ธานี ดว้ ยศรทั ธาบรจิ าคของ คณุ สนุ ทร
วานิชานนท์ และน�ำ หนังสือธรรมะด้วยศรัทธาบริจาคของ คุณเบญจมาศ สกุลไทย
นอ้ มถวายแดพ่ ระเดชพระคณุ ทา่ นเจ้าคุณครบั
ในวาระอนั เปน็ มงคล เกลา้ กระผมจะขอประทานอนญุ าตกราบเรยี นปจุ ฉา
วสิ ชั นาธรรมะ และกราบอาราธนาพระเดชพระคณุ ทา่ นเจา้ คณุ พระวชริ ญาณโกศล
(พระอาจารยค์ ม อภวิ โร) วสิ ชั นาหวั ขอ้ ธรรม พรอ้ มทง้ั กลา่ วสมั โมทนยี กถา อนโุ มทนา
อำ�นวยพรแก่คณะกัลยาณมิตรของมูลนิธิธรรมสภา บันลือธรรม ในวันจันทร์ท่ี ๔
ตุลาคม พุทธศักราช ๒๕๖๔ ท้ังนี้ขอประทานอนุญาตบันทึกเสียงและภาพ เพ่ือ
เผยแผ่แก่กลั ยาณมติ รและคณะศรัทธาของมูลนิธิธรรมสภา บันลือธรรม ใหไ้ ดป้ ลม้ื
ปีติอ่ิมเอมบุญดว้ ยกัน ขอกราบนมสั การพระเดชพระคณุ หลวงพอ่ ครับ

นิพพานคืออะไร ทำ�อย่างไรจะไปถงึ นิพพาน 1

เจรญิ พร ท่านพทุ ธบริษัทท้งั หลาย...
รายการบำ�รุงธรรม บำ�รุงใจ สนทนาธรรมตามกาล
กับพระอาจารยค์ ม อภิวโร วดั ปา่ ธรรมคีรี
วันนี้ก็ได้มีโอกาสมาพบกับพวกท่านทั้งหลายอีกแล้ว โดยวันนี้อาตมภาพ
ได้รับความกรุณาจากคุณสุทธิรักษ์ สุขธรรม ประธานมูลนิธิธรรมสภา บันลือธรรม
ซง่ึ หลายทา่ นคงเคยไดย้ นิ ชอ่ื ธรรมสภา อนั เปน็ สถานทเี่ ผยแผธ่ รรมะ และเออื้ อ�ำ นวย
ใหเ้ ราทา่ นทงั้ หลายไดเ้ ขา้ ใกลพ้ ระพทุ ธเจา้ มากขนึ้ ไดศ้ กึ ษาแตกฉานในคณุ งามความ
ดขี องครบู าอาจารยพ์ ระอรยิ เจา้ ตา่ ง ๆ แลว้ กเ็ ปน็ แบบอยา่ งสบื ตอ่ กนั มาหลายรนุ่ แลว้
ต้ังแต่ครูบาอาจารย์ยุคก่อนจนถึงรุ่นอาตมาแล้วก็จะมีในต่อ ๆ ไป เพราะทราบว่า
ลูกชายของคณุ สทุ ธิรักษ์กไ็ ดส้ านต่อธรรมสภาดว้ ย เพราะฉะนัน้ กแ็ ปลวา่ ธรรมสภา
กจ็ ะบันลอื ธรรมเจรญิ ยง่ิ ๆ ข้ึนไป
ในวนั นว้ี ันจนั ทรท์ ี่ ๔ ตุลาคม พทุ ธศักราช ๒๕๖๔ แรม ๑๓ คํ่า เดอื น ๑๐
ปีฉลู ก็เป็นโอกาสที่เราท่านท้ังหลายจะได้มาสนทนาธรรมตามกาล บูชาธรรมของ
พระบรมครูดว้ ยกนั ขอเจริญพร

10 บชู าธรรมบ�ำ รงุ ใจ : สนทนาธรรมตามกาล

นพิ พานคอื อะไร ท�ำ อยา่ งไรจะไปถงึ นิพพาน 1

ปจุ ฉา-วิสัชนาธรรม

นพิ พานคอื อะไร?

หลงั จากท่ี พระเดชพระคณุ พระวชริ ญาณโกศล (พระ
อาจารยค์ ม อภิวโร) ไดเ้ มตตาอนโุ มทนาแลว้ เกล้ากระผมจกั
ขออนญุ าตปจุ ฉาธรรมะทง้ั หมด ๓ หัวข้อนะครับ
กราบเรยี นพระเดชพระคณุ วา่
ข้อที่ ๑ : นิพพานคอื อะไร?
ข้อท่ี ๒ : นพิ พานอยทู่ ่ีไหน?
ข้อที่ ๓ : เราจะไปนิพพานได้อยา่ งไร?
ถา้ มีเวลาเหลือกจ็ ะได้มีการสนทนาธรรมต่อไปนะครบั
เอาละ่ เดยี๋ วถามทีละข้อ ขอ้ แรกว่า
ปจุ ฉา : นพิ พานคอื อะไร ขอรับ
วิสัชนา : อมื แลว้ อาตมาเปน็ ปถุ ชุ นทยี่ งั มากดว้ ยกเิ ลส
หนา ปัญญาหยาบ จักตอบได้อย่างไร? แต่ถ้าว่าจะคุยกันเป็น
ลักษณะสนทนาธรรม ก็ต้องเรียนว่า นิพพานคือสภาพแห่ง
ความดบั

2 บชู าธรรมบำ�รุงใจ : สนทนาธรรมตามกาล

นพิ พาน ในภาษาบาลี นริ วาณะ ในภาษาสันสกฤต
นริ วาณะ นิระตัวนี้ หรือนิสสะ กไ็ ด้ เป็นเหมอื นพฟี ิกซ์
ท่ีเติมเข้าไป
นสิ สะ วาณะ ถ้าพจิ ารณาวา่ นิพพานจะแปลวา่ เย็นก็ได้
ดบั กไ็ ด้ หมดอปุ สรรคขดั ขอ้ งกไ็ ด้ นคี่ อื แปลโดยรปู ศพั ทค์ รา่ ว ๆ
ทั้งท่ีความจริง นิพพานน่ีมีไวพจน์เยอะมาก พระบรมศาสดา
ท่านแสดงอุปมาอุปไมย ทั้งทางตรงทางอ้อมในเรื่องนิพพาน
ไวเ้ ยอะ
ทนี เ้ี วลาคยุ กนั เรอื่ งนพิ พาน เอางา่ ย ๆ แคว่ า่ คนทง้ั หลาย
เวลาทำ�บุญใส่บาตรก็จะนึกอธิษฐานถึงพระนิพพาน โดยที่พอ
ถามกลับว่านิพพานคอื อะไร...ไม่ทราบ นโ่ี ดยพน้ื ฐาน แตต่ งั้ จติ
ไวแ้ ลว้ วา่ ปรารถนาพระนพิ พาน แตพ่ อถามวา่ นพิ พานคอื อะไร
คำ�ตอบคือ...ไม่ทราบ แล้วแต่จะตอบกันไปต่าง ๆ นานา แต่
รวมความวา่ ไมท่ ราบ
นคี่ อื พนื้ ฐานวา่ จติ ของคนไทยเรามคี วามเออ้ื เฟอื้ เผอื่ แผ่
มาก มนี า้ํ ใจโอบออ้ มอารมี าก แตภ่ าคปญั ญานนั้ ถกู แสดงนอ้ ย
เกนิ ไป ในการเผยแผ่ภาคปัญญานีถ้ ูกจำ�กัดแยะเลย

นพิ พานคืออะไร ทำ�อยา่ งไรจะไปถงึ นพิ พาน 3

ซง่ึ ในความเปน็ จรงิ ...
หากเราได้ช่วยกนั สง่ เสรมิ แสงสวา่ งแหง่ ธรรมะ

ด้วยพื้นฐานจิตที่มีเมตตาธรรม
จติ ทีพ่ รอ้ มจะใหอ้ ยแู่ ลว้ มันเปน็ สมาธงิ า่ ย
แลว้ กย็ กระดับต่อไปเป็นปัญญาท่ดี มี ากด้วย...

4 บชู าธรรมบ�ำ รุงใจ : สนทนาธรรมตามกาล๘

นิพพานคอื อะไร?

นพิ พาน คอื ความดบั ไปแหง ทกุ ข
คือทกุ ขท ดี่ ับไป คอื ความพนทกุ ข

น่ี คื อ นิ พ พ า น

นพิ พานคืออะไร ทำ�อยา่ งไรจะไปถงึ นิพพาน 5

ทีน้ีอธิบายไปถึงในเรื่องความดับทุกข์ แหม รู้สึกว่าจะ
อยู่ปลายฟ้ามหาสมุทร ลดเพดานลงมาแล้วกัน ให้นิพพาน
แปลว่าเย็นก็ได้ ดับก็ได้ ถ้างั้นเราก็ไปพูดกันเรื่องในครัวว่า
เนี่ย ต้มแกงรออยู่สักหน่อยแล้วยกลงมา เอ้า แกงก็ค่อย ๆ
นพิ พาน แกงกเ็ ยน็ จากความรอ้ น ความรอ้ นทแ่ี ปรสภาพกก็ ลบั
เป็นความเย็น เราต้มข้าว หุงข้าว รอสักหน่อยก่อนท่ีจะได้ไป
รับประทานกันในครัว ในบ้านท้ังหลาย รอให้ข้าวนั้นนิพพาน
ลงซักหน่อย ถ้าไม่นิพพาน ข้าวน้ันยังเดือดอยู่ อันน้ันเราก็
รบั ประทานไมไ่ ด้
อนั นี้ลดเพดานลงมา นพิ พานแปลวา่ เยน็ แปลวา่ ดบั
แต่ทีน้ี พอได้พิจารณาถึงว่านิพพานคืออะไร คำ�น้ีเป็น
คำ�ท่ียิ่งใหญ่มาก อธิบายพรรณนาไป พรรณนาคุณของพระ
นิพพาน กค็ อื เหมอื นเขียนท้องฟ้า
เขยี นท้องฟา้ นี่ลา้ํ ลึกนะค�ำ น้ี

6 บูชาธรรมบำ�รงุ ใจ : สนทนาธรรมตามกาล

เขียนท้องฟ้า แปลว่าอะไร เขียนเท่าไหร่ก็ไม่สามารถ
จารจารึกได้หมด หน่งึ และสอง ทเี่ ขียนทอ้ งฟา้ นั้น ทา่ นจะใช้
อุปกรณ์อะไรเขียนก็ตาม...ไม่ปรากฏร่องรอยท้ิงไว้เลย นกบิน
ไปในอากาศ ท้ิงรอยเท้า รอยปีกไหม ดังน้ัน ธรรมะแห่งพระ
ขีณาสพ ความดำ�เนินไปแห่งพระขีณาสพ ก็ดุจรอยเท้านกน้ัน
ในอากาศ
ทีน้ีเราจะช้ีอย่างไร จะอธิบายอย่างไร ถ้าเปรียบเทียบ
เป็นคนโบราณ น่หี นักหนอ่ ย ถา้ พดู ถงึ เรื่องไฟฟา้ ในยุคโบราณ
ที่ยังไมม่ ีไฟฟ้า เราจะพูดกับเขาอยา่ งไรวา่ เจา้ ไฟฟ้าเนี่ยนะมัน
มาในอากาศก็ได้ แล้วมันก็สามารถกลายเป็นเส้นนะ ยาว ๆ
ไหลวิ่งมาตามสาย มันกลายเป็นแสงสวา่ งกไ็ ด้ เปน็ เสียงก็ได้
ใชท้ �ำ อะไรไดต้ ัง้ เยอะ เปน็ ความเย็นกไ็ ด้ ความร้อนกไ็ ด้ จะพูด
กับเขาอยา่ งไรให้เขาเขา้ ใจ
ซึ่งแน่นอนว่า ถ้าไปบอกคนโบราณท่ัว ๆ ไป เขาต้อง
ปฏิเสธกอ่ นว่า เพอ้ เจ้อ ไมจ่ ริง แต่ถา้ คนโบราณทท่ี า่ นมปี ญั ญา
ท่านก็ว่าอาจจะจริงก็ได้ เพียงแต่ท่านยังไม่พบ อาจจะมีจริง
แตท่ ่านยังไม่เคยพบ ไมเ่ คยเหน็
นพิ พานกเ็ หมอื นกนั ...มนั เปน็ เรอ่ื งทย่ี ากล�ำ บากมากนนั้
กเ็ พราะเราไปใหค้ า่ นพิ พานคลา้ ยกบั วา่ เปน็ อกี ดวงดาวหนง่ึ หรอื

นิพพานคอื อะไร ท�ำ อย่างไรจะไปถึงนพิ พาน 7

ดินแดนหน่ึง มันก็เลยกลายเป็นว่าย่ิงไกลจากนิพพานไปเลย
เพราะทิฏฐิของเราต้ังเอาไว้ให้นิพพานอยู่ไกลสุดเอื้อมมือสอย
เพราะฉะน้ัน ก็ได้แต่ชะแง้คอรอคอยให้นิพพานเข้ามาหาตัว
ซ่ึงเป็นไปไม่ได้ ทิฏฐิเราตั้งเอาไว้ให้ยาก มันก็จะยาก ทิฏฐิเรา
ตั้งเอาไว้ให้ง่าย มันก็จะง่าย คือพระพุทธเจ้าท่านไม่สอนอะไร
ที่เหนือวสิ ัย
ขอกรณุ าท�ำ ความเขา้ ใจเสยี กอ่ นเบอื้ งตน้ วา่ ถา้ นพิ พาน
เป็นเร่ืองเหนือวิสัย พระบรมศาสดาต้องบัญญัติเรื่องนิพพาน
เป็นหน่ึงในเรื่องอจินไตยแล้ว แต่น่ีพระพุทธเจ้าไม่ได้บัญญัติ
นิพพานเป็นหนึ่งในเรื่องอจินไตยเลย แปลว่าเราควรจะมาถก
ปรศิ นาธรรมเร่อื งนพิ พาน และกระทำ�พระนพิ พานใหแ้ จ้งเถดิ

ข อ เ จ ริ ญ พ ร

8 บชู าธรรมบำ�รุงใจ : สนทนาธรรมตามกาล

ปจุ ฉา : พระเดชพระคณุ ทา่ นไดพ้ ดู ถงึ เรอ่ื งนพิ พาน ทง้ั ใน
หลักพน้ื ฐาน และในชั้นสูงสุด แลว้ กจ็ ะมคี �ำ ถาม
ต่อไปขอรับ
วิสชั นา : ตราบใดทยี่ งั แสวงหานพิ พาน ยงิ่ ไกลจากนพิ พาน
ปุจฉา : ทำ�ไมถงึ พูดอยา่ งน้ันขอรบั
วิสชั นา : เพราะนิพพาน...ไม่ใช่ภาษาคิด ไม่ใช่ภาษาพูด
ไมใ่ ชภ่ าษาเขยี น นพิ พานเปน็ ภาษาปฏบิ ตั ิ เพราะ
ฉะนั้น ตราบใดที่เราใช้ความคิดในแง่ท่ีว่าจักให้
ถึงนิพพาน กลายเป็นย่ิงเพ่ิมสายทางถนนให้
ยาวไกลจากพระนิพพานมากข้ึน แต่ก็ต้องใช้
ความคิดน้ันแหละเพื่อเป็นอุปกรณ์ให้ไปถึงซ่ึง
นพิ พาน
ปจุ ฉา : แสดงว่าผู้ที่จะไปถึงนิพพานน้ี ก็ต้องมีทาง แต่
กค็ อื ท่านท่ีจะไปถงึ นพิ พาน คอื ตอ้ งปฏิบตั ิ คือ
กระท�ำ เอง ใชห่ รือไม่ ขอรับ
วิสชั นา : เรามาทำ�ความเข้าใจกันก่อนว่า ทำ�ไมต้ังทิฏฐิ
ว่ายากแล้วยาก ทำ�ไมตั้งทิฏฐิว่าง่ายแล้วง่าย
แลว้ ตกลงทเี่ รม่ิ ตน้ คยุ กนั มานน้ั มนั จะกลายเปน็
ทำ�ให้กระเจดิ กระเจงิ งงหนกั กวา่ เดมิ หรอื เปลา่

นพิ พานคอื อะไร ท�ำ อยา่ งไรจะไปถึงนิพพาน 9

นิพพานไมใ ชทอ งฟา

ไมใชมหาสมทุ ร ไมใชด ินแดน
ไมใชร ูปธรรม นามธรรม

อะไรก็ตามท่ที า นทัง้ หลายคาดคดิ ดนเดาไว
กรุณามีสติปัจจบุ นั กอ นทกุ ทานเลย

10 บชู าธรรมบำ�รงุ ใจ : สนทนาธรรมตามกาล

ขอให้มีสตใิ นเบ้อื งต้นก่อนว่า...อนั นป้ี ุถชุ นคุยกนั
เมื่อเรามีสติว่า เราเป็นปุถุชน เพราะฉะนั้น อย่าเพ่ิง
บังอาจไปคาดหมายด้นเดา หรือใช้ตรรกะใด ๆ เรื่องนิพพาน
ของบางอย่างใช้ประสาทสัมผัสได้ รับรู้ได้โดยประสาทสัมผัส
เชน่ ตาเหน็ รปู หไู ดย้ นิ เสยี ง จมกู ไดก้ ลน่ิ ลน้ิ รบั รส ของบางอยา่ ง
นั้นสัมผัสได้โดยไม่เก่ียวกับประสาทสัมผัส แต่เป็นเร่ืองตรรกะ
ในการคิดวเิ คราะห์
สว่ นพระสทั ธรรมนนั้ นพิ พานไมอ่ าจเขา้ ถงึ ไดโ้ ดยตรรกะ
แต่บัณฑิตสามารถเข้าถึงได้โดยการปฏิบัติธรรมอันสมควรแก่
ธรรม น่ีคืออยากให้เข้าใจอันน้ีว่า การต้ังทิฏฐินี่มีความสำ�คัญ
มาก เพราะว่าความเห็นนี้เป็นเรอื่ งใหญเ่ หลือเกิน
ทกุ วนั นที้ ท่ี ะเลาะกนั โตเ้ ถยี งกนั ทแี่ ตกแยกกนั กเ็ พราะ
ความเห็น คนเราถ้าเห็นไปในทางเดียวกัน ไม่ทะเลาะกัน แต่
ถ้าหากยึดม่นั ส�ำ คัญหมายในความเหน็ ของตน แล้วก็เอาความ
เหน็ ของตนไปตดั สนิ ผอู้ ่นื ยุ่งทนั ที มาเอาเรอ่ื งทิฏฐสิ กั นิดหนึ่ง

นพิ พานคืออะไร ทำ�อยา่ งไรจะไปถึงนิพพาน 11

ทนี เี้ รอ่ื งของทฏิ ฐหิ รอื ความเหน็ ถา้ หากเราท�ำ ความเหน็
ให้ถูกตรง ก็เท่ากับเราจะได้มักขญาณ คือพาหนะท่ีจักดำ�เนิน
ไปสคู่ วามพน้ ทกุ ข์ โดยมคี วามเหน็ ถกู หรอื สมั มาทฏิ ฐนิ นั่ แหละ
เปน็ นายสารถผี ้ขู บั เคลอ่ื นพาหนะนัน้ ให้เรา
นพิ พานเป็นของที่มีอยเู่ ดมิ
มมี าแตด่ ้งั เดิม...
ไมม่ ีเพิม่ ไม่มลี ด ไม่มีกวา้ ง ไม่มีแคบ
ไมม่ หี นกั ไมม่ ีเบา
นพิ พานมมี าแต่เดิม...

12 บชู าธรรมบ�ำ รงุ ใจ : สนทนาธรรมตามกาล

ถ้าจะบอกว่านิพพานเป็นของอยู่คู่กันกับโลก ก็อาจจะ
บอกวา่ น้อยเกินไป เพราะนพิ พานทีว่ า่ มมี าแต่เดิมน้ัน นพิ พาน
ไม่ได้เกิดด้วยเหตุปัจจัย กรุณาอย่าสับสน ถ้าเราปฏิบัติธรรม
สมควรแก่ธรรม จนเรารู้แจ้งแทงตลอดท่ัวถึงในธรรมแล้วเข้า
ถงึ นพิ พาน อันน้นั เป็นเหตุปัจจัยให้จิตของเราถงึ ความพ้นทุกข์
แต่ไม่ใช่เหตุปัจจัยท่ีเกิดข้ึนของนิพพาน นิพพานนั้นไม่ได้เกิด
โดยเหตุปัจจัย ดังนั้นจึงไม่ขับเคล่ือนด้วยเหตุปัจจัย เม่ือไม่เกิด
ด้วยเหตุปัจจัย ไม่ขับเคลื่อนด้วยเหตุปัจจัย นิพพานจึงไม่อาจ
ดบั ดว้ ยเหตปุ จั จยั เหน็ ไหม นขี่ อ้ ส�ำ คญั ดงั นนั้ ใหท้ �ำ ความเขา้ ใจ
ในรายละเอยี ดเหลา่ น้ีกอ่ น
ในความพ้นทกุ ข์ จะพูดถึงความพน้ ทกุ ข์ กต็ อ้ งกลบั มา
หาตัวต้นตอคือทุกข์ก่อน อย่าเพ่ิงหนีทุกข์ ให้สู้กับทุกข์ ผจญ
กับทุกข์ แล้วแปรความทุกข์ให้เกิดเป็นปัญญาก้าวล่วงทุกข์
นี่คืออริยสัจ นี่คือปฏิจจสมุปบาท ท่ีพระบรมศาสดาท่านทรง
สั่งสอนแล้วเน้นมาก จนถึงขนาดที่ทรงตรัสกับภิกษุทั้งหลาย
ในพระเชตวนั มหาวหิ ารวา่

นิพพานคอื อะไร ทำ�อย่างไรจะไปถงึ นพิ พาน 13

“

ในกาลกอ่ นก็ดี ในบัดนกี้ ด็ ี
สิ่งทเ่ี ราบญั ญัตสิ ั่งสอน
มแี ตเ่ รอื่ งความทกุ ข์
และความดบั สนทิ ไม่เหลือแหง่ ความทุกข์

”

แปลวา่ ตลอดพระชนมช์ พี ทรงเนน้ สอนเรอื่ งความทกุ ข์
และตีความละเอียดลงไปในความทุกข์ เข้าใจความทุกข์ เหตุ
แห่งทุกข์ วิถีท่ีจะพาให้พ้นจากทุกข์ จนกระทงั่ ถึงนิพพาน กล็ ง
มาในเรอื่ งของทุกข์ สมทุ ยั นโิ รธ มรรค เปน็ เรื่องอริยสจั สี่
และเป็นเหตุปัจจัยในปฏิจจสมุปบาท ไม่ว่าจะเป็นในเรื่องของ
สมุทยวาร เหตุแห่งสายเกิด นิโรธวาร สายทางแห่งความดับ
อยูใ่ นนห้ี มดเลย ในรอบสามอาการสิบสองนี้

14 บชู าธรรมบำ�รุงใจ : สนทนาธรรมตามกาล

ทนี ี้ ตอ้ งมาท�ำ ความเขา้ ใจ ขยกี้ นั ใหช้ ดั เจนสกั หนอ่ ยวา่
เรื่องของนิพพานนั้น อย่าทำ�ให้มันยาก นิพพานถ้าให้เป็น
ของยาก ศาสนาพุทธเราอยู่ไม่ได้ ใครเป็นผู้พบพระนิพพาน
ทา่ นแรก สมเดจ็ พระสมั มาสมั พุทธเจ้า เพราะทรงพบหรือทรง
บรรลุความพ้นทกุ ข์นน้ั ตรัสรชู้ อบนัน้ เราพูดแค่น้นี ะ แล้วย้อน
ถามกลบั มา
ดงั นน้ั ทกุ วนั นผ้ี า่ นมาสองพนั จะสามพนั ปแี ลว้ เราทกุ คน
เป็นหนี้บุญคุณพระนิพพานใช่หรือไม่ เราทุกคนได้รับอานิสงส์
แห่งความพ้นทกุ ข์นั้นแห่งพระนพิ พาน ใช่หรือไม่ น่ีไง แล้วเรา
ท่านท้ังหลาย ได้ทำ�ความเข้าใจเร่ืองนิพพานและแสดงกตัญญู
กตเวทธิ รรมตอ่ พระนพิ พานนนั้ เพยี งไร นคี่ อื ความละเอยี ดออ่ น
ลุ่มลึกลงไปในสายทางแห่งความพน้ ทกุ ข์
นพิ พานคอื ความเปน็ จรงิ ของโลก ของอนนั ตะทงั้ หลาย
เพียงแต่เราท่านไม่เห็นไม่ทราบ เพราะหลงอยู่ หลงในความ
เป็นไปว่าเที่ยง หลงในความเป็นไปว่าสุข หลงในความเป็นไป
วา่ เป็นเรา เป็นเขา

นพิ พานคืออะไร ท�ำ อยา่ งไรจะไปถึงนิพพาน 15

เราจะรักพระนพิ พาน

รักในทน่ี ้ี คือ ฉันทะท่ีจะไปใหถ้ งึ พระนพิ พาน
ไม่ใชร่ ักอนั ประกอบดว้ ยตัณหา
ไมใ่ ชร่ ักดว้ ยราคะอยา่ งน้นั

แต่เป็นฉันทะท่เี ราจะฝึกตนให้ไปถึงความพน้ ทกุ ข์

16 บชู าธรรมบ�ำ รุงใจ : สนทนาธรรมตามกาล

พระพุทธองค์ท่านจึงสอนว่า เอาอนิจจังไปคล่ีคลายซิ
เอาความไมเ่ ทย่ี งไปคลค่ี ลายความทเี่ หน็ วา่ เทยี่ ง...เอาความทน
ไดย้ าก ไมส่ บายกาย ไม่สบายใจ ไปดูความเป็นจรงิ ซิ เอาทุกข์
ไปคลคี่ ลายความสขุ ซิ เอาอนตั ตา ความเป็นจรงิ ท่ไี มใ่ ชเ่ ราเขา
สัตว์ บุคคลอะไร สุดท้ายมีแต่พังสลาย คืนสู่ ดิน นํ้า ลม ไฟ
คนื ธาตุ คืนบญั ญัตทิ ีไ่ ปให้คุณคา่ ให้ค�ำ สตั ย์ ราคาความหมาย
ท้งั ปวง ไปจัดการกับเจ้าอัตตาซิ พระผมู้ ีพระภาคเจา้ ประทาน
ไตรลักษณ์ สามัญญลักษณะ ให้เราท่านท้ังหลายมาคลี่คลาย
ความหลงของจติ
ทนี เี้ มอื่ พจิ ารณาคลคี่ ลายลงมาจงึ จะพบวา่ ออ้ ทผี่ า่ นมา
โงม่ าเกิดจรงิ ๆ เพราะโงม่ าเกิด จึงเปน็ เหตใุ ห้แก่ชรา เปน็ เหตุ
ให้มีความเจ็บไข้ได้ป่วย มีเหตุให้พลัดพรากจากของรักของ
เจริญใจท้ังหลาย แตกสลายตายดับ ทุกคน และของรักที่สุด
คือกาย คือร่างกายของเรา บำ�รุงบำ�เรอกันสารพัด สุดท้าย
ตา่ งคนตา่ งไปทกุ คน

นิพพานคอื อะไร ท�ำ อย่างไรจะไปถึงนิพพาน 17

ทีนสี้ ่วนใหญ่เราทา่ นท้งั หลาย ความยึดม่นั สำ�คญั หมาย
ความยึดติดน่ี น่าสงสารและน่าสลดสังเวชมาก เพราะไม่ได้
สดบั ธรรมะทพี่ ระพทุ ธเจา้ ทรงสอน ไมไ่ ดป้ ระพฤตใิ นธรรมะนน้ั
ดงั นัน้ จึงมคี วามทุกข์มาก ทุกข์ที่ใหญห่ ลวงมาก แต่ก็ยังติดใจ
ในทุกข์ เพราะไมเ่ หน็ ความจรงิ ของทุกข์ น่ีลว้ นเป็นความทกุ ข์
ทง้ั นั้นเลย

อนสุ สตจิ ากงานศพ

ตลอดเวลาท่ีผ่านมา เราท่านท้ังหลายคงจะเคยไปงาน
ศพคุณทวด คุณปู่ คุณย่า คุณตา คุณยาย คุณพ่อ คุณแม่
เพ่ือนผองน้องพี่ เหลือแต่เราที่ยังไม่ตาย แต่ก็จะต้องตายใน
ระยะเวลาต่อไปแนน่ อนทุกคน
ทีน้ี การไปงานศพของเรา เราไปเสียใจว่าพลัดพราก
แล้วก็ไปโทษว่าเพราะความพลัดพรากทำ�ให้เราเสียใจ แต่เรา
มองไม่เห็นทะลุไปถึงแก่นข้างในว่า เพราะความยึดมั่นถือมั่น
ต่างหาก ท่ีเป็นเหตุให้เราทุกข์ น่ีคือช้ีเปรี้ยงไปเลยว่า เพราะ
ความยึดม่นั ถือถือมัน่ นนั่ แหละจงึ ท�ำ ใหท้ กุ ข์

18 บชู าธรรมบ�ำ รุงใจ : สนทนาธรรมตามกาล

ทุกข์สรุปย่อลงมาคืออุปาทาน ความยึดมั่นถือมั่นใน
ขันธ์ห้า เพราะฉะน้ันไปพิจารณาคล่ีคลายถ่ายถอนขันธ์ท้ังห้า
กจ็ ะเปน็ การเปดิ ประตสู ู่พระนพิ พาน พระนิพพานท่แี ทอ้ าจจะ
อธิบายในแง่ว่าเป็นอย่างน้ันอย่างน้ีได้สารพัด จริง ๆ แม้แต่
ทางนกิ ายอนื่ ๆ หรอื วา่ ความเชอื่ ในแงม่ มุ ใด ๆ กต็ าม อาตมภาพ
มองว่าเป็นปริศนาธรรมทั้งน้ัน คือไม่ได้มองว่านิพพานเป็น
ดินแดน มฉิ ะนัน้ มนั จะเกิดการโกลาหลแน่
นิพพานเชียงใหม่ นิพพานปัตตานี
นิพพานสกลนคร นพิ พานปากช่อง
แลว้ ตกลงนิพพานเดียวกันไหม
สรปุ ได้วา่ เปน็ นิพพานตลิง่ ชัน ของท่ีบรษิ ทั ธรรมสภา
แล้วนิพพานไหนเปน็ นิพพานของแท้
ยงุ่ อีก ใชห่ รือเปลา่
แลว้ นิพพานเดียวกนั หรอื เปล่า ไมร่ ู้ !!!

นิพพานคืออะไร ท�ำ อย่างไรจะไปถึงนิพพาน 19

เมื่อคร่จู ึงขอให้ตัง้ สตเิ ปน็ พืน้ ฐานกอ่ นว่า เราเป็นปถุ ุชน
ใช่ไหม เมื่อเราเป็นปุถุชน ดังน้ันการด้นเดาไปอาจไม่ถูก อาจ
จะไม่ใช่ แล้วก็อย่ายึดถือทิฏฐิ ความเห็นของตนเป็นใหญ่ คือ
พยายามจะตีกลับมาว่า ระวัง!!! การศึกษาธรรมะต้องเป็นไป
เพอ่ื ความดบั ทกุ ข์ จงึ จะถกู ทางของพระนพิ พาน ถา้ เมอ่ื ไหรเ่ รา
ศึกษาธรรมะเพ่ือสะสมอัตตาให้ใหญ่ข้ึน อ้วนขึ้น เมื่อนั้นจัก
กลายเป็นพญามาร ไมไ่ ด้เปน็ พระอรหนั ต์ขณี าสพ พจิ ารณา
อนั นใ้ี ห้มาก
เด๋ียวนนี้ ักศกึ ษามมี าก ผรู้ มู้ มี าก นักพูดนักโต้วาทีมแี ยะ
ตอบคอมเมน้ ต์กนั สนกุ สนาน แต่นา่ เสยี ดายเหลือเกิน ผ้ปู ฏิบตั ิ
มีน้อย ซ่ึงอยากจะยํ้าว่าตราบใดทย่ี ังมีผปู้ ระพฤตธิ รรม ปฏบิ ตั ิ
ธรรมสมควรแก่ธรรม โลกไม่ว่างจากพระอรหันต์ ซ่ึงธรรมแท้
น้ัน ไม่จำ�กัดเพศ ไมจ่ ำ�กดั วัย ผ้ใู ดทำ�จรงิ ถึงจริงทั้งนน้ั ถงึ จริง
ทกุ คน
ตอ้ งขออนญุ าตวา่ วนั นขี้ อคยุ กนั ยาว ๆ สกั หนอ่ ย เพราะ
เรม่ิ ตน้ หวั ข้อมานพิ พานเลย เราก็ โอ้ ปลายยอดภเู ขา แต่จะทำ�
อย่างไรให้ย่อเหลือเทา่ กบั พวกเราทุกคนได้

20 บชู าธรรมบำ�รงุ ใจ : สนทนาธรรมตามกาล

ท่ีเรียนทุกท่านว่า เพราะเห็นว่าสุขมีความเผลอเพลิน
ในน้นั ซง่ึ ในความเปน็ จริง...สขุ น้อย และเต็มไปด้วยความทกุ ข์
มาก เพราะความหลงในนนั้ ตดิ ในนั้น ไม่ถอดถอน ไม่สลดั คนื
จึงทำ�ให้พวกเราทั้งหลายยืนเน่าอยู่ แช่อยู่ในตัณหา น่ีน่าสลด
สงั เวช น่าสงสาร

เวลาท่ีเราอยากได้อะไรก็ตาม...
โอ หัวใจลิงโลด ทะยานอยากจะให้ได้
อยากจะให้มี อยากจะให้เปน็
บางเรอื่ งหนกั ๆ เขา้
อยากจะให้พ้นจากสิง่ นนั้
ไมอ่ ยากอยู่ในบ้านนี้
ไม่อยากอยูก่ บั ครอบครัวนี้
หรือบางทา่ นไมอ่ ยากอย่ทู อ้ งถ่ินนี้
นห่ี นักไปเลย
นค่ี ือเร่อื งของตณั หาความทะยานอยากท้งั นนั้
แล้วกเ็ ปน็ เหตุใหท้ ุกข์

นพิ พานคืออะไร ทำ�อย่างไรจะไปถงึ นิพพาน 21

แล้วถามว่าตัณหาเหล่าน้ีมาได้ยังไง มาเพราะอวิชชา
เนย่ี อวิชชาความไม่รู้ กไ็ ม่ได้แปลวา่ จะซือ่ บอื้ ไปเสียทกุ อย่าง
มันก็รู้ แต่มันรู้ไม่จริง หรือรู้ไม่ทั่วถึง มาตีขยายความเรื่องน้ี
กันหน่อย รู้ไม่จริง รู้ไม่ท่ัวถึง ไปพูดเร่ืองข้างนอกน่ี แหม ถ้า
ส่งออกนอกไปมนั ไมร่ ูจ้ กั จบ เพราะยงิ่ ส่งออกนอกไป กระแส
สรรพสง่ิ ทง้ั หลายมนั กระจายออกได้ สามสบิ ปกี ย็ งั พดู กนั ไมจ่ บ
แต่ดงึ กลบั เขา้ มา มันจะจบได้ในวันนี้
ก็คือดึงกลับเข้ามาว่า โลกธาตุน้ี ความเป็นไปท้ังหมด
ท้ังปวงน้ีเกิดจากกายกับจิตน่ีแหละ กายน่ีก็มาจากจิตน่ีแหละ
ธาตทุ ง้ั ส่ี ดิน นาํ้ ลม ไฟ กม็ าจากจิต ถา้ หากวา่ ดับข้างใน ขา้ ง
นอกก็ไม่เหลอื อะไรแลว้ ถอดสลกั ข้างในได้ ปลดลอ็ คข้างในได้
มนั กส็ วา่ งไปทกุ ทศิ ทกุ ทาง รหู้ นงึ่ ถงึ ทงั้ หมด นใ่ี หพ้ จิ ารณาอนั น้ี
ทีน้ี เรามาพิจารณาในเร่ืองของกาย ของจิต ส่วนใหญ่
เราทา่ นทงั้ หลายนน้ั กจ็ ะยดึ ตดิ ในรา่ งกายมาก ยงั ไมต่ อ้ งไปพดู
เร่อื งละเอยี ดอ่อนคือเรอ่ื งจิต เอาแคเ่ ร่อื งกายก่อน

22 บชู าธรรมบำ�รุงใจ : สนทนาธรรมตามกาล

ศนู ย์รวมกามคุณ

กายน.ี้ ..เปน็ ทรี่ วมไวซ้ งึ่ กามคณุ กามารมณ์ ความยดึ มน่ั
สำ�คัญหมายในร่างกาย จึงทำ�ให้มีความรัก ความเกลียดชัง
ความหวาดกลัว ความสงวนรักษา น้ีถ้าเรามาพิจารณาให้เห็น
ความเปน็ จรงิ ของรา่ งกายวา่ มแี ตร่ งั ของโรค มแี ตค่ วามเสอื่ มไป
ตลอดเวลา ส่องลงไปถึงระดับเซลล์เลย ในเน้ือหนังมังสาของ
เราท่านท้ังหลาย มีแต่ความไม่เท่ียง มีการผลัดเซลล์ผิวใหม่
ตลอดเวลา แลว้ ก็มีความเคลอื่ นไหวดว้ ยในแตล่ ะเซลล์
ท่ีว่าผลัดเซลล์หรือการทำ�งานในทุกระดับของเซลล์
หัวใจของเราเต้นอยู่ตลอดใช่ไหม ทุกอย่างในร่างกายมีการ
ขยับเขยื้อนเคลื่อนไหว มพี ลวัตรทเี่ ป็นไป น่ีเราเหน็ อนจิ จงั ทาง
กายภาพไหม เราเห็นความทนตัวเองไม่ได้ทางกายภาพไหม
และเห็นอนัตตาทางกายภาพไหม

นพิ พานคืออะไร ทำ�อยา่ งไรจะไปถึงนพิ พาน 23

ขอประทานโทษเถอะ
ทารกขาวเคยเปน็ มาแล้วใชไ่ หม...
เดก็ ชายขาวเคยเปน็ มาแล้วใช่ไหม...
ทารกขาวหายไปไหน เด็กชายขาวหายไปไหน...
ทารกขาวใช่คณุ ขาวตอนนไ้ี หม...
เด็กชายขาวใชค่ ณุ ขาวคนนี้ไหม...
เม่ือมนั ไม่มีต้งั แต่ต้น แลว้ ตอนน้ีจะมไี ดอ้ ยา่ งไร
มันว่างมาตงั้ แตต่ ้นแลว้ แล้วตอนนี้จะมาวุน่ ได้อย่างไร
นี่เพราะไม่เห็นความว่างตอนน้ัน จึงวุ่นมาถึงตอนน้ี
ใช่หรือไม่ เพราะฉะน้ันถ้ามองให้ทะลุไปถึงเหตุปัจจัยว่า แท้ท่ี
จริงมาจากความว่าง หรือแท้ที่จริงเป็นสภาพเหตุปัจจัยท่ีเขา
ปรุงแต่งขึ้น แล้วตลกมาก เพราะเหตุปัจจัยที่ปรุงแต่งขึ้นแต่
ละอยา่ ง ไอต้ วั ตน้ ธาตุ ตน้ ปฏกิ ริ ยิ าดนั ไมม่ อี ะไรเทยี่ งสกั อนั เลย
ดินเทยี่ งเหรอ นํา้ เท่ยี งเหรอ ไฟเทีย่ งเหรอ เนีย่ ทั้งรูปธรรมและ
นามธรรมมีอะไรเทีย่ งบ้าง

24 บชู าธรรมบ�ำ รงุ ใจ : สนทนาธรรมตามกาล

สารตง้ั ตน้ ตง้ั ตน้ ดว้ ยความไมเ่ ทย่ี ง และด�ำ เนนิ ปฏกิ ริ ยิ า
ลูกโซ่ต่อ ๆ มาจนถึงปัจจุบันและอนาคต มันต้ังต้นจากความ
ไม่เท่ียงอยู่แล้ว การดำ�เนินไปก็ไม่เที่ยง แล้วความแตกดับก็
เปน็ ไปอยแู่ ลว้ ยงั เหน็ ไมช่ ดั กนั อีกหรอื ถ้ามนั ตง้ั ตน้ จากอะไรท่ี
เที่ยง มันก็จะดำ�เนินไปด้วยความเที่ยง นี่มันต้ังต้นจากของ
ไมเ่ ที่ยงเลยสักอยา่ ง ขณะนี้เป็นธาตุมาประชุมกนั เป็นขนั ธห์ ้า
ที่ทำ�งานอยู่ ขณะนี้เป็นเรื่องของเหตุปัจจัยท่ีกำ�ลังแสดงอยู่
ปรากฏอยู่ ขณะนี้เป็นเพียงสภาพธรรมะทก่ี ำ�ลังปรากฏอยู่
นน่ี พิ พานความพน้ ทกุ ข์ เราลดเพดานลงมากอ่ น เอาแค่
ระดับพ้ืน ๆ ก่อน ให้รู้ให้เห็นให้เข้าใจว่าเราตายแน่ก่อน เอา
เบอ้ื งต้นเราตายแน่ ๆ หนีความตายไมพ่ ้น นี่รูแ้ ค่วา่ เราตายแน่
ต้องตายแน่ ๆ กอ่ น มนั กห็ ักโลภ หกั หลงในสงสารไปแยะแล้ว
พอยอ้ นกลบั ไป นน่ั ไง ทารกกต็ ายไปแลว้ เดก็ ชายกต็ ายไปแลว้
ตายเรือ่ ยมาจนถึงปัจจบุ ัน แล้วนตี่ ายระดับเซลลเ์ ลย ยนั เซลล์
ไขกระดูกเลย ตายทุกขณะจิตเลย มแี ตค่ วามดบั ดับ ดับ ดับ
ดบั ไปตลอดสาย ใชห่ รอื ไม่ เปน็ เรอื่ งของรปู เกดิ ดบั นามเกดิ ดบั
เพยี งแคห่ นั มามองนะ สังเกตจิตหรือเปล่า แค่เพียงหันมามอง
มันหาค�ำ ตอบไมเ่ จอ แล้วมนั วา่ ง...

นพิ พานคอื อะไร ท�ำ อยา่ งไรจะไปถึงนิพพาน 25

เราเคยมีความสขุ กบั สิง่ ที่มี
แลวเคยพบความสุขจากสิ่งทไ่ี มม ีบางหรือไม

เคยมีความสขุ กับมแี ขน มขี า มรี างกาย
มตี า หู จมูก ลน้ิ กาย ใจ

มีทุกอยา ง รูปธรรม นามธรรม
แลว ไมเ หน็ หรอื วา ส่ิงทีเ่ รามนี นั้ นำ�มาซ่ึงภาระ
นำ�มาซงึ่ ทุกข ซึง่ โทษ และภัยในวฏั ฏสงสาร
กอ เกดิ กิเลสกรรม วิบาก หมุนวนอยอู ยางน้ี

นั่นเพราะมใี ชหรอื ไม

26 บชู าธรรมบำ�รุงใจ : สนทนาธรรมตามกาล

เม่ือเอาสติเข้าไปพิจารณา ปัญญาเข้าไปคล่ีคลายถ่าย
ถอน จงึ พบวา่ ไมม่ ี เหน็ สงั สารวฏั ฏเ์ กดิ และเหน็ สงั สารวฏั ฏด์ บั
หรือไม่ น่ีเพียงแค่ระดับความเข้าใจเท่านั้นเอง แค่เพียงระดับ
ความเข้าใจเบ้อื งต้นวา่ สังสารวัฏฏเ์ กิดอยา่ งไร สงั สารวฏั ฏด์ บั
อย่างไร จรงิ ไหม
และในตวั กเิ ลสวฏั ฏะทว่ี า่ เปน็ ตวั หมนุ วนใหก้ เิ ลส กรรม
วบิ าก กิเลสก่อให้เกิดการกระทำ� การกระท�ำ กอ่ ใหเ้ กิดผลของ
การกระท�ำ กิเลส กรรม วิบาก ไม่วา่ จะเปน็ ผลดี ผลไม่ดี หรือ
กรรมกลาง ๆ อะไรกแ็ ล้วแต่ มันหมุนมาอย่างนีไ้ ม่รูอ้ นนั ตภพ
อนนั ตชาตแิ ลว้
ในตัวกิเลสวัฏฏะนั้น ยังเป็นเร่ืองของอวิชชา ตัณหา
อุปาทาน นี่แหละตัวทำ�ให้เป็นโลภะ โทสะ โมหะ อวิชชาไม่รู้
รู้ไม่จริง รู้ไม่แจ้ง ผลักดันเจ้าตัณหาทะยานอยาก เจ้าตัณหา
อุปาทานเน่ีย มันระเบิดเลย กิเลสจึงทำ�งานครบวงจรจนถึง
ทกุ วันนี้
ถา้ จะดบั นนั้ ตอ้ งไปดบั ทอ่ี วชิ ชา แลว้ จงึ จะตดั วงจรกเิ ลส
กรรม วิบาก จากวัฏฏสงสารก็จะกลายเป็นวิวัฏฏะทันที เห็น
ไหม นี่อธิบายเร่ืองของนิพพาน นี่แค่หยาบ ๆ นะ พอให้เห็น
ภาพ น่ี เรามาคุยภาษาชาวบ้านดีกว่า ภาษาบาลีแทรกเข้าไป

นิพพานคอื อะไร ทำ�อย่างไรจะไปถงึ นิพพาน 27

มาก ๆ คนฟังหลับแน่ แทนที่จะไปนิพพานคือความพ้นทุกข์
มนั จะกลายเปน็ นิพพานนอนกรนครอ่ ก ๆ กันหมด

เหตแุ หง่ ทุกข์ที่แท้

ทกุ ข์เพราะอะไร เคยไดก้ ำ�หนดดูความทกุ ขไ์ หม ตกี ลับ
เขา้ มาน่เี ลย ในเม่ือนพิ พานคือความดบั ทุกข์ แลว้ ทุกข์เพราะ
อะไร เหตุแห่งทุกข์คืออะไร อยากพบความพ้นทุกข์จะต้อง
บรหิ ารจดั การอยา่ งไร น่ที กุ เรอ่ื งเลย ไมว่ า่ จะเป็นทางโลกหรอื
ทางธรรม
น่ีถ้าถามว่า อยากจะไปนิพพาน นิพพานง่าย ๆ ต้อง
ท�ำ ยงั ไง กต็ อ้ งบอกวา่ มสี ตเิ สยี กอ่ น มสี ตเิ ปน็ พน้ื ฐานใหไ้ ดก้ อ่ น
ถ้าไม่มีสติจะยุ่ง เพราะจะกลายเป็นนิพพานเพ้อเจ้อ นิพพาน
ด้นเดา นิพพานมโนนึกไปคิดไป แต่ไม่สามารถพ้นทุกข์ได้จริง
นี่ ตัดเชือกกัน ตัดสินกันที่ว่า ดับทุกข์ได้หรือไม่ พ้นทุกข์ได้
หรือไม่ เป็นอิสระหรือไม่ มิฉะน้ันก็หลงอยู่ หลงคิด หลงยึด
แลว้ ก็หมนุ ไปตามกิเลส กรรม วบิ าก ไม่จบไมส่ ้นิ เหมอื นเดิม

28 บูชาธรรมบ�ำ รงุ ใจ : สนทนาธรรมตามกาล

เมอ่ื สกั ครไู่ ดก้ ลา่ วแลว้ วา่ ทง้ั หมดทง้ั ปวงรวมลงมาทกี่ าย
กับจิต แต่อาตมภาพยังไม่ตีเข้าไปหาจิต เพราะสำ�หรับผู้ท่ีมี
อนิ ทรยี ์อ่อน อินทรยี ์กลาง ก็ตอ้ งมเี มตตาแก่ท่านทง้ั หลายดว้ ย
ถ้าหากว่ามีอินทรีย์เข้มข้น อาตมภาพตรงเข้าไปหาจิตได้เลย
ทีเดียว แต่ทีน้ีพิจารณาถึงการสั่งสมของแต่ละท่าน มีความ
เหลอื่ มลา้ํ ต่ําสูงตามเหตปุ จั จัยต่าง ๆ กนั กต็ ้องมเี มตตาซ่งึ กัน
และกนั

นพิ พานคืออะไร ท�ำ อย่างไรจะไปถงึ นพิ พาน 29

การฝกึ ตน

ในเรอ่ื งของการพจิ ารณาธรรมะคลค่ี ลายถา่ ยถอนความ
ยึดมั่นสำ�คัญหมายในขันธ์ห้า เบื้องต้นมีสติแล้ว ข้ันต่อไปมี
สมาธิหรือยงั เพราะถา้ หากว่ามสี ติอย่างเดยี ว แตย่ ังไมม่ ีสมาธิ
จิตก็จะมีแต่ความดีดดิ้น จิตไม่มีกำ�ลัง จิตอ่อนแอ โดนอะไร
กระทบกเ็ หมอื นโดนชกซา้ ย ชกขวา เตะซา้ ย เตะขวา นว่ มอยา่ ง
เดียว ในสังสารวัฏฏ์นี้ มีแต่ทุกข์กับทุกข์ แล้วก็ติดอยู่ในทุกข์
ไม่สามารถเปน็ อสิ ระจากทุกข์ไดเ้ ลย
ดังนั้นมีสติแล้วต้องฝึกสมาธิด้วย ต้องเจริญสมาธิด้วย
ต้องเจริญสมาธิ ต้องเจริญพระกรรมฐาน นี่คือเหตุผลว่าทำ�ไม
ตอ้ งมาฝึกปฏิบตั ิธรรม เพราะเราอินทรยี อ์ ่อน อนิ ทรยี ก์ ลางกัน
เราไม่ใชอ่ นิ ทรยี เ์ ขม้ ขน้ ทพี่ อฟังพระบรมศาสดาตรสั ธรรมกถา
จบ เด๋ียวเราบรรลุนิพพานเลย มันไม่ใช่อย่างนั้น ของพวกเรา
นอี่ า่ นมามาก ฟงั มามาก อยมู่ าจนปจั จบุ นั จนกระทงั่ หานพิ พาน
ไม่เจอเลย
เพราะฉะน้ัน เราก็ต้องมาดูว่า เราจะฝึกตนอย่างไร
เพราะศักยภาพของเราทุกคนมีอยู่ อย่าดูถูกศักยภาพตัวเอง
ในการท่ีจะฝกึ ตน แล้วกท็ ำ�ใหถ้ ึงความพน้ ทกุ ข์

30 บชู าธรรมบ�ำ รุงใจ : สนทนาธรรมตามกาล

ในเร่อื งของการ...ฝกึ ตน

ก็คอื ฝึกสติใหต้ ่อเน่ืองเสียก่อน
พอฝึกสตติ ่อเนอ่ื งเปน็ การสะสมก�ำ ลงั

กิเลสดึงออกไป สตดิ งึ กลบั มา
กเิ ลสดึงออกไป ความระลกึ ได้ ความรู้ตวั ทั่วพรอ้ ม

คอื สติสัมปชญั ญะ ดงึ กลับมา

นิพพานคอื อะไร ท�ำ อยา่ งไรจะไปถึงนพิ พาน 31

เวลาท่อี าตมาพูดคำ�ว่า สติ สติ ในท่ีนี้คือรวมเปน็ คำ�ยอ่
คำ�เต็มคือ สติสัมปชัญญะ คู่กันเลย เป็นพหุปการธรรม ดุจ
มารดาบิดาตามรักษาจิต สติสัมปชัญญะมาคู่กันตลอดเลย
ระลกึ ได้ ไมป่ ระมาท ไมเ่ ผลอเรอ ไมเ่ ลนิ เลอ่ แลว้ กใ็ หเ้ กดิ ความ
ชัดเจนด้วย ทีน้ีเป็นสติที่เห็นชัดในจิตจริง แต่อย่าเพิ่งไปยุ่ง
กบั จิต เปน็ เพียงสตทิ ่ีดงึ กลบั มา ดงึ กลับมา ดึงกลับมาเสยี ก่อน
เพราะขณะท่ีกิเลสพาฟุ้งซ่านออกไป ว่ิงออกไปเน่ีย แล้วเรา
ฝนื เอากลบั มา ฝนื เอากลบั มา เช่ือไหม มันเกดิ สติธรรม ปัญญา
ธรรม ในน้ันด้วย เพราะอะไรเป็นส่ิงเร้า อะไรล่อลวงเราให้
ออกไปบา้ ง มนั จะค่อย ๆ รู้ไวขน้ึ ร้ไู วขน้ึ จนรเู้ ท่าทันไดใ้ นทส่ี ดุ
ถูกไหม
คนเรามนั ไม่สอบตกเสมอไปหรอก
มนั สอบซํา้ ๆ ซํา้ ๆ ซ้าํ ๆ
มันก็ตอ้ งมวี นั ชนะเข้าสักวันเถอะ ถูกไหม...

32 บชู าธรรมบ�ำ รุงใจ : สนทนาธรรมตามกาล

บางทสี อบดว้ ยอาหารวา่ จะนงั่ ภาวนา พอไดก้ ลน่ิ อาหาร
มาเลย...ไปกนิ ข้าว กนิ อาหาร เลกิ ภาวนา บางทีสอบด้วยเสยี ง
วา่ จะนงั่ ภาวนา โอย เสยี งเพลงเพราะมา เสยี งละครโขนหนงั มา
เอ้า ดลู ะครก่อนดีกว่า...อะไรประมาณน้ี กเ็ ลยกลายเปน็ ข้าศกึ
ตอ่ กศุ ลไปเลย น่ีคอื บททดสอบ อันน้ีพดู อยา่ งหยาบ ๆ นะ ใน
ความเป็นจริงแต่ละขณะจิตมันรวดเร็วมาก จากของหยาบจะ
กลายเป็นของละเอียด แล้วฟบึ ๆ ๆ ดงึ กลบั เข้ามา เหมือนเรา
เลน่ ชักขะเย่อ ออกกำ�ลังกายเนย่ี ย่ิงออกย่งิ ได้ ยงิ่ ใช้ย่ิงมี

การฝกึ จติ

จิตก็มีเรื่องของการฝึกทางจิตเหมือนกัน ในการที่ดึง
กลบั มาบอ่ ย ๆ ก็จะกลายเปน็ ว่าจติ มีก�ำ ลงั พอจติ มสี ติต่อเน่อื ง
เรม่ิ มกี �ำ ลงั มากขนึ้ คอื เรม่ิ ชนะไดม้ ากขน้ึ จติ ทอี่ อ่ นแอหมน่ หมอง
เศรา้ ระทมทกุ ข์ จะเรมิ่ รนื่ เรงิ เอางา่ ย ๆ ยามทเี่ ราเลน่ เกมส์ หรอื
เลน่ กฬี าชนะ มนั กม็ คี วามสขุ ใชไ่ หม มคี วามรน่ื เรงิ มคี วามสดใส
ข้ึนมา จริงไหม ทีน้ี อันนี้เป็นกีฬาทางจิต เป็นเกมส์ทางจิต
ฟาดฟนั กบั กิเลสในใจเราเอง พอเรมิ่ มคี วามร่ืนเรงิ ความรา่ เริง
ความสดใส นน่ั แหละความปราโมทยเ์ กดิ ในจิตแลว้

นพิ พานคืออะไร ทำ�อย่างไรจะไปถงึ นพิ พาน 33

ธรรมะสมาธิ

พระพุทธเจ้าตรัสสอนในธรรมะสมาธิ ท่านตรัสสอน
บ่อยเร่ืองปราโมทย์ว่า ปราโมชชะ พหุโล ผู้ที่ฝึกให้จิตมีความ
ปราโมทยเ์ สมอ ๆ จะสามารถดบั ทกุ ขไ์ ด้ เจรญิ ปราโมทยใ์ หม้ าก
จะสามารถไปถงึ ความพ้นทุกข์
เพราะฉะน้ัน การที่เราฝึกให้จิตเบา จิตสบาย มันก็คือ
การรักษา รักษากำ�ลังใจ เจออะไรก็ตามท่ีเข้ามากระทบทาง
สฬายตนะ ตา หู จมกู ลิน้ กาย ใจ ขณะทผ่ี ัสสะเกิด ตาเห็นรปู
หูได้ยินเสียง อ้าว มันรับมาแต่ขยะ รับมาแต่ความโลภ ความ
โกรธ ความหลง มันเกิดอะไรข้ึนมา รับมาแต่อาหารให้ความ
โลภ ความโกรธ ความหลงเจริญ มันตัด ๆ ๆ มันไปตัดวงจร
ปฏจิ จสมปุ บาท ไปตดั วงจรตอนทสี่ ตริ เู้ ทา่ ทนั ผสั สะดว้ ย เพราะ
พยายามจะรกั ษาปราโมทยข์ องใจ พยายามจะรกั ษาความสดใส
รา่ เรงิ ชื่นบานของจิตใจ

34 บชู าธรรมบำ�รงุ ใจ : สนทนาธรรมตามกาล

• พอรกั ษาปราโมทยม์ ากเข้า มากเขา้
ก็จะกอ่ เกิดเป็นความปตี ิ ปล้มื ใจ
• พอชนะอะไรได้มากขึ้น ๆ มนั ก็เกดิ ความปลื้มใจ
พอปล้ืมใจมากขึ้น ๆ จะเกดิ ปัสสัทธิ เบากาย เบาใจ
เย็นกาย เย็นใจ
• พอเกดิ ปสั สัทธิ จะเกิดความสขุ เพราะส่งต่อไปเลย
• พอเกดิ ความสขุ เปน็ ความไมข่ ดั ขอ้ ง เปน็ ความปลอด
โปรง่ ใจ ก็จะเกดิ เป็นสมาธิ ความต้งั ม่ันของจิตใจ
เหน็ ไหม ธรรมะสมาธิ ๕ ประการ
คอื ปราโมทย์ ปิติ ปสั สัทธิ สุข สมาธิ น่หี ้าประการ

นพิ พานคืออะไร ทำ�อย่างไรจะไปถึงนพิ พาน 35

ฉะนั้น การท่ีเราเจริญปราโมทย์อยู่ ทำ�ให้จิตใจมีความ
เบาสบาย สดใส ร่ืนเริง มีผลดีมาก เพราะเท่ากับเรากำ�ลัง
ขัดเกลาอยู่ รู้เท่าทันรอบ ๆ อยู่ น่ีคือพื้นฐานเลย น่ีคือเร่ือง
พ้ืนฐาน
ไม่ใช่ว่าน่ังภาวนาไปย่ิงเครียด น่ังภาวนาไปยิ่งฟุ้ง นั่ง
ภาวนาไปยิง่ โอโ้ ฮ อารมณพ์ ลุ่งพล่าน เพราะฉะน้ัน กลายเปน็
ว่าน่ังภาวนาย่ิงผ่อนคลาย หรือจะพูดว่าชำ�ระก็ได้ ชำ�ระล้าง
เกิดเป็นพลังความเพียรที่ถูกต้องว่าเพียรอะไร เพียรละอกุศล
ทย่ี งั ไมเ่ กดิ เพยี รละอกศุ ลทเี่ กดิ แลว้ เพยี รเจรญิ กศุ ลทยี่ งั ไมเ่ กดิ
เพียรเจริญกุศลที่เกิดแล้ว แล้วรักษาความดีน้ันไว้ เนี่ย เพียร
รักษาเจริญในส่ิงท่ีมีอยู่ ท่ีดีงาม อะไรก็ตามท่ีเป็นเร่ืองทำ�ให้
อกศุ ลเส่อื ม แล้วทำ�ใหก้ ุศลเจรญิ ถูกต้องทั้งน้นั แลว้ ก็จะหมุน
มาเป็นเร่ืองกำ�ลังสมาธิดว้ ย

36 บชู าธรรมบำ�รุงใจ : สนทนาธรรมตามกาล

มรรคอริยสัจจ์

ดงั นัน้ ในมรรคมอี งค์แปด ที่ว่าวิธไี ปหานโิ รธะ เหน็ ไหม
มรรคอริยสัจจ์ที่จะทำ�ให้เป็นเหตุจนเกิดผลคือนิโรธะเนี่ย
มรรคมีองค์แปดจึงเร่ิมด้วยสัมมาทิฏฐิ สัมมาทิฏฐิก่อนคือ
ความเห็นถูกก่อน ถ้ายังไม่เห็นถูก เห็นไม่ถูกต้อง โอ้โฮ เรื่อง
ใหญ่ ดังน้ันการทำ�ความเห็นถูกคือปัญญา จะควบคุมมรรค
ท้ังหลายให้หมุนไป อย่างที่เรียนแล้วว่า ความเห็นถูกน้ันแล
เปน็ สารถี
ผู้จะขับมัคคญาณหรือพาหนะอันเป็นไปเพ่ือความพ้น
ทุกข์ สัมมาทิฏฐิ สัมมาสังกัปโป ความเห็นถูก ความดำ�ริชอบ
สมั มาวาจา สมั มากมั มนั ตะ สมั มาอาชวี ะ สมั มาวายามะ สมั มา
สติ สมั มาสมาธิ
พอเวลาท่านสงเคราะห์เข้าด้วยศีล สมาธิ ปัญญา ใน
มรรคแปด นี่สงเคราะห์ลงมาเป็นศีล สมาธิ ปัญญา คือเรื่อง
ของสัมมาทฏิ ฐิ สมั มาสังกปั ปะ เป็นปัญญา สมั มาวาจา สัมมา
กมั มนั ตะ สมั มาอาชวี ะ เปน็ ศลี สมั มาวายามะ ความเพยี รชอบ
สัมมาสติ ระลึกชอบ สัมมาสมาธิ ตั้งม่ันชอบ นี่เป็นสมาธิ
เห็นไหม...

นิพพานคอื อะไร ท�ำ อยา่ งไรจะไปถึงนพิ พาน 37

ศีล สมาธิ ปัญญา เปน ไตรสกิ ขา
เพราะฉะน้นั มนุษยตองฝกึ ตน
คือฝก ศกึ ษาเขา มาในกายในจติ เร่ืองศลี สมาธิ ปญั ญา
โดยมรรคแปดท่สี รปุ ยอลงมาเปน ศลี สมาธิ ปัญญา

จะเปนตวั ขับเคลอ่ื น
แลวก็ทำ�ใหเกิดความเจริญข้ึนของสมั มาทิฏฐิเรอ่ื ย ๆ

38 บชู าธรรมบ�ำ รงุ ใจ : สนทนาธรรมตามกาล

แล้วสัมมาทิฏฐิเมื่อเบกิ บานเต็มที่
เขาสลดั คนื ทั้งหมดเลย...
สลดั คืนความหลงในกาย ความหลงในจติ
ทีน้ีก็จะค่อย ๆ เปิดประตูเป็นโคตรภูญาณ เปิดประตู
พระโสดาบนั พระสกทาคามี พระอนาคามี จนกระท่ังถึงพระ
อรหนั ต์ น่ีเป็นขนั้ ๆ ไป
ดังนั้น อย่าเพิ่งไปผาดโผนโจนทะยานว่า จะฟรื๊ดเดียว
เอาพระอรหันต์เลย ใจเย็น ๆ ใจเย็น ๆ ขณะน้ีจิตพ้นนิวรณ์
หรือยงั ถา้ จติ ยังมนี วิ รณ์มากอยู่ กรณุ าไปธรรมะสมาธหิ ้าใหไ้ ด้
เสยี กอ่ น
เพราะธรรมะสมาธิหา้ ทว่ี า่ ปราโมทย์ ปติ ิ ปัสสทั ธิ สขุ
สมาธิ ตัวน้ีเป็นตัวตั้งมั่น และเป็นตัวก้ัน เป็นตัวทำ�ลายนิวรณ์
เลย นวิ รณเ์ ขา้ ไมถ่ งึ เพราะถา้ จติ ยงั เปยี่ มไปดว้ ยนวิ รณ์ อยา่ เพง่ิ
พูดเร่ืองนิพพาน มันจะมีแต่ความฟุ้งซ่าน ด้นเดา แล้วก็รู้สึก
ประหลาด ๆ สุดท้ายกจ็ ะได้ไปพบกันท่ศี รีธญั ญา
ดังนั้น มาที่ข้ันพื้นฐานว่า ชนะนิวรณ์ให้ได้ก่อน ด้วย
ธรรมะสมาธิ พอชนะนิวรณ์ดว้ ยธรรมะสมาธิแลว้ เราคอ่ ยก้าว
ไปสูเ่ ร่อื งของปัญญา เห็นไหม น่าสนใจไหม นา่ สนใจ...